Piyu-piyo: Ika-2

Si'say an saindong ngaran? Kag-anak na ginikanan?
Ta iyo an kaipohan, na ibugtak sa listahan

San una, paghunà nira namungáw-mungáwan hamok sira. San taod-taod na na pasigi pa an karánta, nasiyerto man gihapon nira na sa yungod ngay’an nira yadto, an namagkaranta sin Kagharong.

Lutawon an boses ni Inoy Indong, pero nalabád man an tug’ay ni Oya Trining.  San nangabri na si Oya Binsing, nahitsuraan na nira sira Oya Sila, Oya Aure, nan si Inoy Islaw. Wara hamok sin gitara na nag-aakompanyar, pero sa kurumbinasyon san mga boses, di’anison man an naluwas na melodiya. Sadáy pa si Julia, natanom na sa isip niya an kanta na ini, na maski pang-Adbyento, an tono puno sin lugu-lugo, haros harani sa Pasyon. Yadto na grupo, an nagtukdo si Oya Aure, kay an iba, kaupod si Inoy Indong, piritáw-pitáw na an pakadumdum san kanta. Niyan, kun nadumduman yadto ni Julia, nagngangalás siya kun mayon pa sin maaram san Kagharong sa mga Bulusanon.

Yadto ngay’an, bag’o pa mag-entra an Disyembre, sige na an praráktis san mamag-Kagharong, kaya maski madulom, diri na nira kinaipuhan an ilaw basi sayudan an kopya san kanta kay tinuom na nira.

Ngaran Maria asin Jose, na mga gikan ki David

Masunaon na an kabal’yán. Maribok-ribok na an kaayáman. Padagos pa gihapon an karanta. Si Inoy Indong, kaya man ngay’an kusugon an kanta kay kulanting. Kila’on sa pamagaang san alimpipingig nan sa amyong san anisado. “Pangontra sa pinit”, huring niya kun Inoy Desto taod-taod paka-iringkod na nira. Pero an kababayen’an, puro de-alikmod, nagkakapirinit, maski ungod an karanta.

Sa padron mapa-asintar, pag-bo'ot kan Hadeng Caesar

Nadagka pa kunta si Julia magbati, maski nabudlay dara san natayháw na turog. Para kay tinugál na siya san ina na mag-amak sin kalayo, nan maglaga sin tawho. Nagluwas pa sin galyetas nan sin turo-talinga si Oya Binsing, nan nag-miririndal na an mga namag-Kagharong. Wara man pag-arawat, kay may aagihan pa kuno na iba pa na kabal’yan. Natan’aw man ni Julia an ina na inhukipan sin sintimos si Oya Aure, an kanira limos. Tagama kuno an limos sa ermita san baryo, kay hal’itan na an kuguhan.

San nagbibisay na sira san mga kinaunan, nabati pa niya an ina na naghuhuring sin bagaw, “…aw tama na man ada yadto na diyo na limos, kay para sayo-sayo’ay na kanta, nan ma-onra man ugá’ng…”

San sinundan na gab’i, sayo man na grupo sin mga soltero-daraga an nag-caroling kanira, malin nagka-pito na urupod.  Duwá-duwá pa an gitara. Sinurunggod ni Inoy Desto, wara nag’ud duduhali hanggan diri naka-kumple sin onom na kanta.  “Aw, sulita niyo, kay magayas…?”, bagaw ngay’an. Ungod man an karanta san kabataan. Pagduhali san sintimos, wara na man pagdaragos, nagpasalamat hamok nan diretso na sa sunod na baláy, mala kay bati pa nira an kanta, na pareho man hamok san kinanta sa kanira. Ambot kun sa diin man gagamiton an kwarta, kay malin wara na man katápan an kabal’yan kay an sumunod pa na gab’i, paglabay ada kura Inoy Lido, may nagparatarag’ok sin “Patawadá, Inoy Lido!”. Ini liwat si Inoy Lido, nainiton so’on, kaya an mga parauyat, naruyagon man mag-uyát.  An sununod pa na gab’i nabatikan na si Inoy Lido na nagbabantay sa may palhugan nira. Sakbit an ginunting.

Kun bulan na Disyembre, haros parareho na an namatian san mga tawo: an pinit san panahon, an mas halaba na gab’i kaysa adlaw, nan an pag-paabot san Pasko, na lalo reparohon sa mga kanta na inpapatugtog sa radyo batog pa na Septyembre. Si Oya Binsing, in-iisip an diyo na iharanda sa adlaw na yoon. Si Inoy Desto, maski hinahapot ni Oya Binsing, diri man hamok nasugpon, maski an nasa isip man niya, an inumon nan sumsumanan san kaniya man mga bisita nan kararani.

Si Julia nan san kaniya mga kinamanghudan, siribot man an isip sa kasibutan sa iskwelahan. Sa masunod na Biyernes, ultimo na na adlaw san klase bag’o magbakasyon para sa ka-Paskohan.  Kaya sira, nagborotohan sa klase kun nano an ihanda sa Christmas party. An “gunana” niyan na taon, pareho man san unagi: pineapple juice, buko salad, sanwits, pudding, nan sin bihon. Dapat pagka-aga na Biyernes may leksiyon pa, pero Huwebes pa hamok na hapon, nag-iriraid na sira sin bilanghoy para sa pudding, nan nagkararos-kos san silot.

Didto sira panarabaho sa balay san kanira maestra. An iba na wara pagdanon pag-iraid, insurugo paglimpiya san kwarto sa eskwelahan. May nangayo sin madre de kakaw kura Inoy Prantok, may nanguwa man sin dahon sin botho’an kura Oya Titay. Ralampaso man sira nan birisay san mga desk. Puro iksaytidon. imbis na Sabado, an bakasyon, nagbatog na Huwebes.

Maogmahon an kanira party. Ungod an karaon kay bihira liwat nira matadihan an mga handa. Puro man gusto makabawi san uno singkwenta an arambag.  Mga darag-anis man an mga sul’ot, maski kadaghanan diri man mga bag’o.  Puro sira ngirit.  San mag-turukal na san regalo, mayon sin tuninawa nan mayon sin hunibi.  An sabi pan’o san maestra, basta balor salapi an sulod.  Mga dianison man an putos, para kay kun an iba may nakuwa na Mongol na lapis, pencil case, o ipit sa buhok, an iba, an nakuwa, maskada, may Rosalina, may salapi na buyo, kun nanu-nano pa na pakunswelo.

Pagkatapos san party, inhirinab’it nira an mga parol na project nira, dara-dara pauli. Burungyod na naman an mga kabataan na sugad sin may parada na diri hamok pormal. Sa balay na man nira yadto pinangsab’it. Sa saday pa na isip ni Julia, wara pa man an Pasko pero nahuman na sadto na adlaw, san hinalian sin mga dekorasyon an kwarto sa eskwelahan, nan pag-abot sa balay na kulang man san kaugmahan na sugad san kanira pagpaabot san kanira Christmas party, batog na pagsulod san Septyembre.

Inaling-aling ni Julia an sadiri sa pag-purupaldiyas sin kalo, nan pagpahot-pahot. Kun nabalad sa radyo an mga kanta na pang-Pasko, nalabad man sa isip niya an kawad’an nira sin maski Christmas tree na kariwkiw na hinapulasan sin subo san Argo, nan mga regalo na pinutos-putos. Wara sira sin Christmas light maski san magkakuryente san 1976. Para kay dahil wara man sin bulan na wara brownout, sugad man hamok sin mayon, kay an ilaw nira na de-kuryente, sigi hamok an pilikat-pikat.

Unagi an Pasko na sugad man san mga nauna pa. Pagpasimbahan nira na atab pa kay basi kuno makaingkod, nagtaran’aw diyo san namagkirido-kido sa barayle sa may Gabaldon. Sa simbahan, nanguruyumpus sira habang nagmimisa; an iba ngani sa kanira naturog uga’ng. Pag-uruli, may mirindalan man na tawho nan sin pinuso si Oya Binsing.  Si Inoy Desto, kusugon an hagong sa bangko, hubugon.

Ma’o na naman na disperas san Bag’ong Taon. Grabe an siribot-sibot sa isip, pero sa ungod, wara man hamok. Sugad sin ordinaryohon na adlaw kun Julia kay kalo man gihapon an kaniya kahampang, mga rinirasan na karagomoy, hurma’an, palo, hiyod, nan san mga ginusap. Mayad, kay may iaramak sa tap’ong pagkahapon. Mayad, kay may diyo na sintimos pakapisar san inagsa.

Ma’o na naman an pa-simbahan: atab basi makaingkod, labay diyo sa barayle, nan kuruyumpos habang nagmimisa. Napalainan hamok pag-uruli kay an mirindalan ni Oya Binsing paladosdos. “Basi matahoy an taon”, bagaw niya.

“Kay pan’o man makatahúy yo’on, Mamay?”, bagaw man ni Julia.

“Aw taralimon baga yo’on? An pagtubod san mga gurang, an talimon, nagdadara sin swerte”. Ambot kun diin man yoon kapurot ni Oya Binsing, pero mayadon man an hirigop san namagmiririndal. Wara man sin nagparahanap sin mga hamon, keso de bola, mansanas nan sin ubas na bagaw sa mga kanta. Si Inoy Desto, naghahagong uli sa bangko, kay aga pa pagbatog an irinom.

Sigurado, tahúy na naman an bag’o na taon.

Disyembre 10, 2003