“Ha-ha-ha!”, ungud an ngurut ni Oya Balbina. “Marasa ka, na hataason na an sudang, masagka pa hamok?” Intatahuban man niya an hiwa san to’o na kamot. “Iya, inbabati ko pa ha’k yadto na insasabihan san babayi, na mag-atab, kay may insisingabot na pagkahapon…” Wara na katapos ni Oya Balbina an insasabi, manungod kun Inoy Kanor nan san asawa na si Oya Inar. An kaistorya niya, si Oya Desta, tinangkudan na hamok an kasugpon san kaniya sabihón, nan sigi na man an tinawa.
Para kay diri man makukuntento si Oya Balbina san kautod na istorya. Tinapos man gihapon niya. “Badi, an babayi na naman an mapas’an san darar’hon do’n paglugsad, kay yadto na lalaki kay hultok, badi maturog ugaring yadto sa garingan nira…”
“Kay mahipot man ada si Inar na magsolo-solo siya paglugsad? Solo na ngani pagsagka…”, sugpon man ni Oya Desta.
Ngunurut na naman si Oya Balbina, tahob an hiwa san wala na kamot, kaya alto an pahot san kalo. “Atog san una, malin batog sa uma hanggan naglulusad sa Bukó, sigi an sabaan san mag-asawa. Naluway ha’k kuno kun may inkakatapo…”
“Naraw’ay man, ha?”
“Ay, uu, pero, mahod binubutang kuno ni Inar an dara, nan nagabnot sin ging’ot nan rinarapgas si Kanor.”
Suneryoso diyo an tono ni Oya Desta. “Ka’iro man daw, ha? Iya an kabataan, diri man kaurupod?”
“Aw”, napundo diyo si Oya Balbina, nalingag sa naglalabay sa kanira natugbusan harani sa tindahan ni Paring. “pirmi bilin kay wara man mabibilin sa saday. Kumusta ka, kay ini man na duru-daragko, sigi man hamok an siriklot dini sa may tindahan, kilik-kilik an poto, na mahod wara saruwal nan mur’iton na san kababag’id san sip’on.”
San nalabay si Oya Binsing, may dara na bote sin gin na may sulod na lana. Inughoy siya san duwa na nag-e'ergo.
“Aw, nano, magsasapot?”, hapot ni Oya Desta.
Unalto man si Oya Binsing nan pinadayag an tunga sin bote na lana. “E, atog tum’ungon na an tuda san tinuba ni Tirso na kawalwal, bagaw ko, pakumbu’on ta, kay kanugon…”
“May ka-galpong ka so’n…?”, hapot man ni Oya Balbina.
“Mayon na… iya, nano man yo’n na bitbit mo?”, intutukdo ni Oya Binsing an silupen sa kamot ni Oya Desta.
“Atog may insusuli ako, kinulang sin asin, para kay naki-ergo man ngun’a ini na para-bayabay…”, unimod siya kun Oya Balbina nan ngunurut, tahob an hiwa san to’o na kamot.
Tuninawa sin sugad sin naraw’ay si Oya Balbina, nan pinakol an hangin sa gawi ni Oya Desta. “Mala man ‘gud ini…”
Lugar na masimbag kunta si Oya Desta, puna’aram na si Oya Binsing. “Iya hala, kay taod-taod, maabot na yadto si Tirso, mangarika na naman yadto…”
“Hala, kay mangayo na ha’k kami do’n sin pakumbo sa iyo…” bungyod man san karaw ni Oya Desta.
“Aw, uu”, ato man an karaw ni Oya Binsing.
San makalampas na siya sa kanira lakdanan, punadagos na naman si Oya Balbina sin istorya. “Mayad pa ini kay may nagpapadara sin kuwarta hali sa Manila…” Intutukdo niya an gawi ni Oya Binsing.
“Aw, ma’o, nauli pa ha’k baga san arin yadto si Julia? Mala kay nakatadi man kami san dara na biskwit…”, bagaw man ni Oya Desta.
“Yadto ngay’an kuno yo’n pagpapasweldo kura Inggay, na asawa san Insek na may restawran…”, bagaw ni Oya Balbina, na sugad sin diri pa aram san kaistorya. “An nasunod man, sa pabrika man kuno pagtatrabaho…”
“Iya, di duwa an nagpapadara kaniya… Ini pa na nabilin, maparangahon man magpauma…”
“Kaya man ada, di' na nagsasagka ini, kay nano pa man, kun may naririsibe? Idiya ha’k ada yo’n na riyuma…”
“Iya an gurang, hain man baya…?
“Yadto baga sa, malin Pampanga yo’n”, pirit na indudumdom ni Oya Balbina an Bataan. “Nakatunog diyo san La Dicha, tsk, basta, yadto man yo’on, para kay…”
“…Para kay nano?”
Runani pa si Oya Balbina kun Oya Desta, nan tinahuban san wala na palad an kaniya hiwa pagsuromaton. “An asawa ada, may asawa pa na iba…”
“Sin’o man an nagsumat sa imo…?”
“E, na ho, kabataan an nagsarabi na nabati nira an pasuhay san mag-asawa do’n sa balay nira san minatay yadto Desto…”
“Aw, ma’o? Iya, saka, biyo pa man ada…?”
“Aw, yo’on, diri ako magngangalas kun may sumabi na bulag na niyan…”
“Aw, an ikaduwa ngay’an, diri sunakat yadto sa bulod?”
“Ma’o baga?”
“Nano man an notisya mo?”
“Aw, may nagsarabi sadto na namatay kuno, pero may nagsasarabi man na naimod nira…”
“Kun buhay pa, makati’os man na diri makibagat?”
“Aw, pamati ko, kun buhay man nag’ud, makibagat. Badi ngani naka-abay man san padara, kay an ina, di’ man nagkukunong sin kahimo kalo. Sira man ha’k do’n na duwa an tuda. Pira man so’n an gasto? Napakarin man an mga naririsibe?”
“Tama ka. Badi suplayer man nag’ud ini. Badi nagtatagahatag, kay syempre, bata…”
“Bagaw ngani san mga parahubog dini, san arin yadto na nag-iirinom sa balay, kun umawat pa kuno yo’n sa bulod, nan humataas an ranggo, badi himu’an man yo’n sin pilikula…”
Suneryoso uli an pamandok ni Oya Desta. “Dianis daw, ha?”
“Aw, uu, mala kay inparakararkulo kun sira sin’o man na artista an maganap, kay yo’n ngay’an, di’ hanggan sa mga kag-anak, sa mga kinaramanghudan, di’ kaupod man sa istorya? O, di may artista man na maganap?”
“Iya, an mga kararani, diri kaupod man sa istorya?”
“Aw, syempre, sugad sa ato halimbawa, na inlalabay-labayan, nan naka-pakiistorya man kun iba na, badi kaupod man do’n sa pilikula…”
“Di may maganap man sa ato na artista? Sin’o man daw, ha?”
“Hmh, maski sin’o, basta maimod ko man utay ako kun sa pilikula na… Pero, ayaw ka, kay mayon pa sin inkukuruno-kuno na badi himu’an man sin pilikula…”
“Sin’o?”
“Atog ini ada si Willy, bata ni Pining na asawa ni Uya doon sa Lower… pirmi man baga yo’n dini sa Sapngan, kay uya an mga barkada? Ku’an ngay’an yo’n, kaintra sin sayo na grupo sa Manila. Pirmi kuno yo’n kaupod panghuld’ap. Mala san unuli san sayo na taon, kay grabi ada an dara na kwarta. Kun tin’ohon mo kuno, duhalan ka tulos sin singgatos…”
“Namas man?”
“Atog ma’o, paghilwas mo pa hamok kuno sin Wi…, nagduhal na tulos…”
“Iya, di’ wiri-wi’on an ngawi san mga namagpakaimod?”
“Aw, badi…”
“Iya, naduhalan ka man…?”
”Atog wara ko man ngani yo’n kaimod, pero daghan an nagsasabi na ungod kuno… May sarabi-sabi pa ngani manungod sa magurang…”
“Nano man kuno?”
Unalto na naman pagpahot si Oya Balbina. Naghuhuring siya, pero kalhod an tutunlan san nagsusur’maton, kaya sugad siya sin nagtatag’ok sin luway. “Tinagan kuno sin sayo na bay’ong na kwarta, na linubong kuno sa kanira hawan. Ambot kun ungod, pero daghan an naniwala…”
“Akay ilubong pa man, kun ako?”
“Aw, syempre, diri mo man tulos gagastohon kay kun may magsusog? Palipason man ngun’a siguro an pira ka-taon… aw badi pagtataga-ibanan na hamok…”
“Di'anison daw, ha? Sugad man hamok sin naghihimuno sin kamote, para kay daan kwarta na, diri na ipabakal…”
“…Mala kay daghan kuno an nag-araplay, gusto man mag-urupod kun Willy…”
“Nano, ma-huld’aper man?”
“Uu, para kay bagaw man kuno ni Willy, ‘diri niyo kaya an trabaho ko…’ Bagaw man kuno san nag-aaraplay, ‘Kaya, kurusugan man ha’k yo’n sin buot…’ Iya kay bagaw man kuno san Willy, ‘Atog diri ini basta-basta na trabaho…”
“Iya, ha’in na man kuno yo’n si Willy niyan?”
“Batog kuno san hunali, wara na man sin balita kaniya. Bagaw san iba, badi sinalbed na…”
“Sinalbed?”
“Pinatay. Salbed baga an gahoy so’n sa Manila?”
“Aw, ma’o? Iya, di’ bale, kay baga may binilin na man na binay’ong na sintimos…”
“Nan kun himu’an pa sin pilikula, di’ kwarta pa yo’n na dako?”
“Iya, basi pa kun yadto man kita sa istorya…”, nagtitinawa na naman si Oya Desta.
“Aw, syempre an bida so’n an mga taga-San Jose naman…”, nagtitinawa na man si Oya Balbina.
“Iya, hala kay ho, hubas na yadto na aasnan ko…”
“Hala, kay may hakginon man ngay’an ako…”
Nagbubulag sin lakaw an duwa na babayi, nalabay man an sayo na lalaki, may utó na bandala. Maati an sul’ot, may sanig na kalo an utó, na nakatahob diyo sa pandok niya. Wara sin makangangalas sa hitsura niya, pwera san gawi san lakaw, na imbes pa-bungto, pabalik ugang sa uma. Ma’o ini an inhihimo ni Gurang basi diri siya makila kun naglalakaw sa Bulusan kun adlaw. Kun rereparohon pa, an kaniya bandala, saday man hamok na pardo, yating kun iisipon an kapaglanan pag-alsa, kun ungod. Kun giging-ginon, marereparo na magaanay, kay awaton na pagmara yadto na bandala.
Kun gusto niya magpalipas-oras na wara sin malabot, nakadto si Gurang sa kaniya paborito na lugar. Pakalampas sa kabalyan san Sapngan, bag’o umabot sa karigusan san Dolipay, naliko siya pato’o, lugsad sa Poctol, nan sagka naman didto sa may kura Sintong, pasagka sa San Jose. Pagtung’as diyo sa may baras, liko uli siya pato’o, didto sa kinaan’dan niya na pamunayan, sa durho san Pungko.
Pebrero 12, 2005
No comments:
Post a Comment