Piniharan ngun’a ni Julia an pandok san babaye. Pamilyar an boses, ma’o man an mata. “Sin… Ason! Ba’adaw! Bagaw ko kun sin’o! Nginangarat kita saimo. Nag-aano ka man dini? Mapakarin ka? Ba’adaw, awat ko na ikaw sin kakalag-kalaga sa Hongkong kay bagaw mo sadto, makadto ka…”
“Aw, kay sa Hongkong ka man? Nano an flight mo? Alas kwatro? Di’ magkasakay kita? Ba’ah, dianson daw, ha?”
Naliwat na an atensyon ni Julia. “Ba’adaw ‘gud ini… Siksihon na… Badi daghanon na sini an kwarta…”
“Aw, ayaw ha’k tabi pakakusuga, kay kun mahold-ap kita dini… Kay diin ka baya sa Hong Kong?”
“Sa ku’an, sa Tai Po niyan. Nagtrabaho man ako sin pira kabulan sa may harani sa Wan Chai… Ikaw, diin ka man kapirmi, kay malin wara ko man ikaw ka-tarup’aki?”
Nagngingirit-ngirit si Ason. “Aw, sa ku’an man ako, Kowloon, dini sa may Fuk Lo Tsun…”
“Ba’ah, mayamanon kamo, ha?” Aram niya na ini na lugar na sinambit ni Ason, sayo sa lugar sin
mga maykaya, kun ikumparar man sa lugar na naistaran san amo niya.
“An mga amo ko. Ako, nangarap pa lang, ha ha ha! Karaw hamok, ha?”
“Matiano man? Insek an amo mo?”
“Arin, an trabaho ko? Aw, mayad man. An mga amo ko, Ingles, namagtrabaho sa bangko. May duwa man na kabataan; sayo sa hayskul, sayo sa junior college. Kun namasyar kun diin-diin, mahod nakarambang man ako pag-paupuda…”
“Mayad ka pa daw, ha, kay sige ha’k an lihus-lihos, libre intero…”
“Aw, maski diin kami makaabot, kun kaupod ako, amo man gihapon sira, surugu’on nira ako…
Pero, payt ha’k, basta makaabot. Busugon man pirmi an mata ko…”
“Iya di’ ka man nalangkag…?”
“Aw, syempre, nalangkag…sugad man san iba na may mga pamilya, may kabataan…aw, naba’…pira na man an kabataan mo? Sin’o man baya an nakaasawa sa imo…yadto na inparabagat-bagat mo sadto…?” Makaraw an ngirit ni Ason na nagsasabi sini.
“E, wara man yadto”, pormal na simbag ni Julia, habo magsugpon sa karaw san kaistorya. “Taga-Dapdap an asawa ko, may tolo kami na kabataan…” Kinadali man niya pagsabihi si Ason sin tigdiriyo manungod kun Rene nan san kabataan nira.
Nagpadagos an ergo nira na duwa, in-aaprobitsaran an halip’ot na oras bag’o sira sumakay sa eroplano, sugad baga sin ini makabawi san pira ka-taon nira na diri pagbagat.
“Iya, mayad man na mayon ka sin bagaw inspirasyon… Ako, san mawara na sira Mamay, di’ wara na man haros sin intatagam-an, pwera hamok san ako man mga pamangkin na sayo na katerba. Mayad kay nakapatapos na man ako sin duwa sa hayskul nan may ma-gradwit sa Marso sa kaleds. An bata ko…”
“Bata…? Kay nag-asawa ka man…?” Ngalas na nagtuturu-tinawa si Julia. Nguris na tinawa na inimod si Ason.
“Aw,…may nakaagi pa man…”, simbag ni Ason, nagtitinawa man. “Taga-do’n man ha’k sa kararani mi sa Lalud, pero nagbagat kami, nag-asawa nan nagpamilya, sa Manila. May balay na kami sa San Mateo… Mayad, kay nagkaduwa-duwa sira na bilin…”
“Dianison ka daw, ha? Iya, awat na man pagkamaratay sira Mamay mo?”
“Nagsunudan man hamok sira; si Papay upat na ka-taon niyan, si Mamay, magto-tolo. Puro man ha’k ako, batog sa pabolong hanggan palubong…kay pan’o, abrod…!” Naghihiyum sini si Ason.
“Aw, ma’o man nag’ud yo’n…kadaghanan sa ato pinamaglauman na hamok kun iba na…”
“…May diyo man ako na sukuton…para kay badi, ilista ko na hamok sa tubi san Riroan, kay taod-taod na, di’ na man nagkaka-urunabihan, kun diri ko kulibaton…kaya, medyo marit na man ako so’n na urutang…”
“Aw, maski diri pa marit, masakit man nag’ud baga an pagpahudam…para kay kun iba na masakiton man an pagsayuma… Maski ngani may inpi-prenda, maski habo ka, may namirit…”
“…Aw, ma’o man yo’n. May prinenda sa ako na saday na kaabak’han do’n sa Tinampo. Habo-habo kunta ako kay wara na man si Papay, sin’o man so’n an magtataga-bisita? Bagaw man san nagprenda, diri kuno mahaghag, kay sira man hamok an mag-aataman so’n. Di’ano, pagbabahinan na hamok kuno kami san produkto…”
“O, di’ dianison…”
“Ba’a, maski lubi na isuruli, bilang nagu’d an nadara sa amo. May saging man ada na tanom, wara man ako sin nabati na dinara na saputon. An karagumoy kuno, pirmi agrot. San sunurat ako, bagaw ko, kun pwede si Manoy Peryo na hamok, kay basi magburu-banti. Aw, bagaw man kuno san tagsadiri, iagi ngun’a sa agraryan…”
“Nano daw an panabot nira san prenda, ayo?”
“Ay, ambot… Sunugad pa ngani kuno sin di’ na man ako angay pagbahinan kay abrod man kuno ako… Bagaw ko ngani, bawi’on na ha’k an kwarta, para kay hanggan niyan, wara man maski minswal…”
“Mapagalon daw, ha…?”
“Atog… Iya, kumusta man ngay’an si Mamay mo nan san mga kamanghod mo…?”
“E, na namatay na man si Mamay… Si Manay, namatay na man… Nan…si Miyo, namatay pa hamok man, san Abril…”
“Aw, ma’o? Ay, daw, ha… Iya akay nag-uli ka niyan…wara ka pakauli san Abril…?”
“E, na biriglaan liwat…nakatupar na wara man an mga amo ko… ”Nasilhag na sa pamandok ni Julia an kahibi’on, labi na nadumduman niya an pagkabuyo na mabisita an linub’ngan ni Miyo, o maski mabagat an kabataan. Iniba na hamok ni Ason an istorya.
“Na’adman mo man siguro na namatay na man si Oya Inggay…?”
“Aw, ma’o, na’adman mi yadto…”
“Iya, si Bien, napakarin na daw…?”
“Aw, badi oyon ha’k yo’n kun diin, pwera sa Bulusan, kay habu’on na baga sadto mag-uli, kay mag-ano man kuno…”
“Iya, basi pa mayad man an kamutangan niya…”
“…Basi pa…”
“Kun nangasawa siya, badi daragko na man niyan an kabataan niya… Badi yadto si Lorena, may makuapo na yadto niyan…”
“Ma’o, ha? Kay atab man nag’ud yadto ma-asawa.”
“Iya, an restawran, buhay pa man ada?”
“E, na nasunog baga?… Yadto na hilera, naubos ada…”
“Aw, ma’o? Mayad ngani kay warara na man sira Oya Inggay, kay badi grabi man na panganugon sadto…”
“Ma’o. Yadto na restawran an bunag’o san buhay niya… San buhay ta… Harain na man daw an kabataan nira?”
“Aw, badi kanya-kanya na man sin pamilya. Basi pa kun mga mayad man an kamutangan…”
May inkulibat si Julia. “Aw, an bata mo ngay’an, nano, lalaki o babaye? Pira man an edad na…?”
“Ay, sinuwerte man kami makalalaki, maski wara na kasundi kay”, tinahuban ni Ason san wala na kamot na may panyo an hiwa, kay nagtitinawa, “pan’o baya na madali na mag-kurpyo san maagihan, ha ha ha… Ku’an, ma-premer-anyo na sa kaleds niyan na taon…”
Wara pakati’os, sunalagangsagang si Julia. “Ma’o? Iya, magka-edad nag’ud san gurang mi man…? Di’ haros dungan kita nag-asawa…?”
“Badi. Aw, una ada ako diyo, kay naglima man ngun’a ka-taon bag’o ako nagburod…”
“Aw, ma’o? Iya, diin man ma-iskwela an bata mo?”
“Sa Manila, dini sa Sta. Mesa. Mayad kay diretsuhon man hamok an biyahe hali sa Cubao. An asawa ko man, didto pa man sa dati niya na trabaho…?”
“A…di’ mayad…”
“Ay, Julia”, bagaw ni Ason na tinapik diyo an braso ni Julia. “Di’anison ini na bata ko. Maski solo nan lalaki, diri nag’ud ako nahaghag, kay maparangahon mag-adal, nan madinanon sa balay. Diri matariya. Masugad ka mag-ayo sin kun nano-nano na pasalubong? Ni minsan, wara nag’ud yo’n pagban’o…”
“Dianison ha?”
“…Maski inhahapot ko, nasugad hamok, kahit ano, Mommy”.
“Iya, di’ grabi an langkag mo?”
“Ay, atog, mayad ngani kay may telepono na niyan, nan buru-barato, kay kun diri, dako an gasto mi sa katarawagan…”
“Nano an edad niya san binayaan mo pakanhi”.
”Magduduwa. Bunakasyon ngun’a ako sin awat sadto, san magpakasal kami san asawa ko. Pagpakanhi ko uli, pinakadto mi sa Manila an ugangan ko,.”
“Di’ haros iba an dinak’an?”
“Aw, ma’o na ngani, sigi hamok an gahoy sa telepono. Nan taon-taon nag’ud, nag-uuli ako, maski haralip’ot…”
May grupo sin babaye na kasakay nira Julia. Bati-on an iristorya habang naghuhurulat sira na pasuludon na sa eroplano. May kaupod pa an grupo na sayo na babaye, na halata an pagkakaiba sa kanira sa sul’ot nan sa pangiwa-kiwa. Sa guru-guro, sugad sin mga taga-Norte ini na mga bag’o na recruit. An mga edad, base sa mga hihitsura’on, may bata-bata pa, na sugad sin mga duru-daraga, mayon man sin mga sugad sin may asawa na. Kun tama an bilang niya, bale siyam ini na urupod, ika-napolo san kaupod.
“Mga bag’o na naman”, bagaw ni Ason, intutukdo sin imod an grupo.
“Ma’o”, bagaw man ni Julia.
Sa eroplano, an iba sa kanira, namintana, inhihinayod an abot san tan-aw hali sa itaas. An iba pa nanahob sin pudong sa agtang, nagpipirit ada magturog, kay kun narura, labi kun naagi an eroplano sa panganoron, nan natinagadol, na sugad sin magkakabarari. Maski pira na pakasari sin pagsakay sa eroplano, diri pa gihapon nahali an hadok ni Julia kun nakito-kito na an eroplano. Huguton an kaniya panagal sa ingkudan, na sugad sin makasalbar siya kun ingkaso man nag’ud magkasirinsilyo an eroplano. Sa kaniya hadok, pwera san pangadye, nag-iisip man siya sin kun nano na makatitinawa o makapatinawa, halimbawa, sadto kuno si Inoy Dike, bagaw “pan’o man kun marura ako doon, kun sakay ako sa eroplano, pwede man ada magpara?” na bagaw man ada sin sayo, “Nano do’n sa eroplano, may nagtitinda man sin sinapot kun may nalusad na pasahero?” na sinugpunan man ada sin sayo pa sin “Hu, ‘bu daw ako masakay do’n, ma’d na tingol, masangpot man ako kun diin, bungol na ako so’n…”
Totoo man, sadto sa Bulusan, kun may nabati na hagong sin eroplano, naruluwas nagayud sira, nayango, hinihinayod an bagaw san mga gurang eyroplano sa panganoron, nagpapa-urunahan kun sin’o an una makatan’aw. Kun iba na, diri man hamok eroplano na de-pasahero an nalabay. Mayon man sadto na dyiplen, an panggera kuno na eroplano; mas makusog an hagong, mas malaksi, mala kay harayo na ngay’an an dyiplen, sigi pa nira an panghinayod sa nabilin na aso na may kaupod na nabilin man na hagong. Kunsabagay, diri man hamok eroplano o dyiplen an kanira nanalian sadto. Kun napadagat sira nan may natan’aw na bapor na naglalabay, pinupuntok nagayud sin imod, hanggan sa mawara sa pag-imod.
Taod-taod pa, pinanghatagan na sira san pagkaon. Kada pasilyo, mayon sin kariton na inguguyod o in-uusong sin duwa na istewardes. Bag’o sira hatagan, hinahapot ngun’a kun arin an gusto sa duwa na putahe na pagpipilian. San una, maski arin hamok an maitukdo niya; kimiton pa an pagkaon kay naraw-ay, nalimutan na binayadan man niya ini, kaupod sa presyo san tiket. Niyan na anad na siya, pinipili nagayud niya an putahe na may luto, kay mas nakamati siya sin busog. Hinihinguha pa niya pag-ubusa hasta san panulsihan, kay nanganugon san pagkaon na itapok kun diri maubos, nan san kwarta na binayad niya.
San magbatog na an sine sa eroplano, kadaghanan san mga pasahero nag-irimod; an iba sadto na grupo, nag-irimod man; an iba wara, nanarahob san tamong na rasyon, nan nagtururog. Aram ni Julia na an iba sini na wara pag-irimod badi diri man naruyag san sine, nan an iba, nagsasagin-sagin hamok magturog, sugad kaniya. Badi an isip yadto ugaring sa binayaan, nagtatangkod kun nano an hitsura san nagkabirilin. Mati'ano daw sira? Nag-aarano daw?
Pebrero 25, 2008
No comments:
Post a Comment