Piyu-piyo: Ika-34

Diri ni Mintoy inlalauman an bisita niya. Yadto siya sa may lakdanan nira, mga alas-syete, nakahuman pa hamok sira manigab’i. Nangingkudan siya sa papag na hinimo niya sa irarom san mangga. Nasa itaas an to’o niya na siki, an wala na kamot na may sipit na sigarilyo na bag’o pugkutan, nakatukod, kay an to’o niya na kamot may inkukuhit na loto na nasamira niya sa piliw san kaniya hiwa. Sinayudan niya an loto na bilog pa, wara kasupa, nan hinungit uli.Lugar na inpapahikan niya an guramoy na hulos sin laway sa kaniya kamiseta na saklay, may bigla runani kaniya, na nareparuhan niya san sumur’maton na.

“Nano an suda niyo, Mintoy?”, bagaw san lalaki.

Liningag niya an lalaki, na maski pamilyar an hitsura, diri niya kila.  “Sin’o ka?”

“Kila ko ikaw, pero ako, di’ mo kila…”, bagaw san lalaki, na yunupyop man san kaniya sigarilyo. Sa rambong san mangga, an maiimod hamok san mamaglabay, an imlat san kanira sigarilyo, kun yinuyupyop. 

Iba an pamati ni Mintoy sa simbag san kaistorya. “Kay nano, nano an kaipuhan mo?”

“Aw, di’ man tanto.Ikaw an tuyo ko.”

“Nano an tuyo mo? Kay sin’o ka nag’ud?”

Inimod ngun’a siya san kaistorya sin madali, luningag sa tinampo, nan yinupyop uli an sigarilyo na upos na. Kunuwa sin sayo pa na sigarilyo sa bulsa san pantalon, nan pinugkutan sa upos, bag’o pinatay an kalayo san upos sa harigi san papag. “May nagsabi na pwede ka kuno maayuan sin saday na pabor…”

Naburungan na si Mintoy.“Sin’o ka nag’ud?Sin’o yo’n na nagsabi? Nano na pabor…?”

Sa tinampo hamok an imod, nagpadagos pagsurumaton an lalaki. “Aw kami,  uya hamok sa palibot, agi-agi hamok pero, aram mi an mga nangyayari dini, an mga hirimo-himo baga… Aram mi na makadanon ka…” Unimod kaniya an lalaki pagsabi sini. 

“Nano man na danon?” Inkukulba’an na si Mintoy.

“Atog di’ man tanto, nan kami man, makadanon man saimo. Naglalaum kami na diri ka masayuma…”

Si Mintoy naman an wara pag-asdang.“Tsk, kay nano baya an gusto niyo?”

Unalto sin madali an lalaki.San inkarkolo na bilog na an kaniya atensyon, nagpadagos pagsurumaton. “Maayo kita sin diyo na suporta sa mga tawo.  Ikaw an masabi kanira. Basta naabisuhan mo na, bahala na kami…”

“Kay nano, kun halimbawa sumayuma ako…?”

“Mahihimo mo daw yo’n…? Kun pagbalik ko sabihon ko na habo ka, badi mamundo man sira didto…”

Nasabutan na ni Mintoy an insasabi san lalaki. May nabati siya manungod sadto na sinitensyahan kuno sa San Isidro, na makalit ada. Nadumduman niya na kun iba na nakalabot man siya sa kararani. Pira man yadto?, bagaw san isip niya. Naisip niya, wara sin mahihimo kundi himo’on an gusto ipahimo, o humali sin Bulusan.  Mapakarin man siya?  “Pan’o man so’n an paghimo?”

“Madali man hamok”, bagaw san lalaki na may dinukot na kapidaso na papel, na dinuhal kaniya.“Ini an lista.  Yo’on do’n an mga ngaran.Basta sabihan mo na kaipuhan ta sin danon, bahala na sira so’n…” Sinayudan ni Mintoy an lista, na wara pag-awat, kinuwa uli san lalaki. 

“Pakasabi ko, nano na…?”

“Basta naabisuhan mo na sira, sasabihan ko ikaw san masunod…Hala, kay ho may kadtuon pa ako na iba…” Hunali an lalaki, lunakaw pakadto sa Central, nan nawara na, kinaon na san dulom.

Namungnan si Mintoy, diri aram an hihimuon.Kun nano-nano an nasa isip, iba-iba an namatian. Sira sin’o baya ini? Akay ako nag’ud an nautadlan?

Pira ka-adlaw siya sin kaiisip sadto nan san inpapahimo. Mayad ngani kay maski may nareparuhan an asawa, wara man hamok pagtitin’o. 

Nahadok siya san posible na himuon kaniya san grupo sadto na lalaki.Nadumduman niya san marsyalo, an inkuruno-kuno na pinugutan, nan san iba pa na pinaratay. Nadumduman man niya an nagkaharadok na hunarali, na hanggan niyan wara na pag-arim-arimi.

Nahadok man siya sa magiging reaksyon san tawo na sasabihan niya.Nano daw an iirisipon manungod kaniya?  Diri siya nakadesidir kun pan-o hihimuon an inpapahimo, na diri mababantog. Diri man liwat ini sugad sin surat na indadara san kartero, na pwede ihatag maski adlaw, maski nano na oras. Nan kun bigla siya maburut-burut sa balay, pagkakangalasan siya san tagbalay nan san makaimod. Masugad, nano mangalit?     

Kalit-kalit an kiwa ni Mintoy,

Mayon siya sin kinadto na gab’i na mauran-uran. Mayad kay may alidad pa man na barayle, nagpa-ipli siya sa pabaraylehan san mga tawo, sa pakadto-pakanhi.

Wara man pag-awat, inkuruno-kuno na sa bungto na may nagkapira na may negosyo an namaghatag sin kun nano.  Napag-iristoryahan kun nano an inharatag, kun pan’o hinatag. 

Kun ini-iisip niya ini na nangyayari kaniya, sugad sin, kun siya an masusunod, habo niya mag-intra. Si'apo ko kamo do’n. Maski magparatayan kamo. Nano man daw kun may diri maghatag?  Aanuhon man daw? Nabati niya an manungod sadto na kumpaniya kuno sin bus na habo maghatag, kaya nagkapira an bus na sinunog. Mayon man sin kontratista, na pina-alto an patrabaho kay nagkakawarara an gamit, nan nahahadok an mga obrero. An sabi na hamok niya sa sadiri, huh, pira man ini kun ikumpara so’n na mga bus nan mga konstruksyon. An may sala sini, an gobyerno, kay diri kaya paaltuhon an nangayo, o protehiran an mga tawo. Siya, sugad man hamok sin paradara surat.  Diri man siya an naghimo san mensahe.   

May nadagdag pa sadto na listahan.Diri nag-awat, an mga may sweldo hasta san taga-do’on sa munisipyo, pinatugunan man kaniya. An iba na may tanom, naayuan man sin “maski diyo na danon”.Sayo ka-adlaw, an listahan na hinatag kaniya, may bag’o na mga ngaran.An mga namag-ubra sa iba na nasyon kuno yadto. 

Nag-uusok si Rene san says pulgada na pako na nahig’tan san ataman niya na hirang na kinakarigos pa hamok niya.An ulo san manok, sugad sin may pakupot na ispalto, dahil san samad san diri pa naawat na pagkapalungi. 

Mayad ngani kay wara man ini kadale san takwaw, na nalabay pa hamok, na ununong man pagrukrok san kaniya kararaanan na mayon kunta sin pito na bag’o itunton. Mayad an ina kay naihaw pa man, maski makugnuton na.  An mga bag’o itunton, wara nag’ud kadatahi. 

San magbatog pagrukrok an kamanukan sa pagkararani, linain tulos ni Rene ini na higot. An kulungan, binutangan pa niya sin ulang sa luwas, kaya wara sin nakarani na iba na manok.Mayad man, kay wara kapu’o an irinsya sini na pakoy.Maski an kabataan niya, naruyag san ikog sini na pairarom an himunta san balukag, imbis na patugbos.  Dianison pa liwat sini an purok.Sanglit an puro pa nag’ud na kadaanan an dugo, wara sin sakot sin pagkateksas, kaya an purok niya, puro nagu’d pakol pagbuhi’i pa hamok. Maski mistiso an kapurok, daog sa arangkada. Ambot hamok baga kun umabot sa awat na purok, kun madaog man sa syapol.

Ma’o yadto an inabutan ni Mintoy. 

Domingo man yadto na paglabay niya, ideya hamok an burulang.Tinin’o niya an manok.

“Ba’ah, kanugon kay wara ka-larga ha?May sambot kunta kita niyan.”Naghihiyum siya sa kaniya patinawa.

Liningag siya ni Rene.Maski diri kila, wara man pagngalas si Rene, na anad man san maski sin’o natin’o o nabatog sin paki-ergo.“Hmh, may sip’on pa.  Diyo pa ma-takwaw…”

“Aw”, bagaw ni Mintoy na punuyungko, tangka sa manok, hampang kun Rene. “ Mga pira pa so’n, maski paradahan na sin mga kinyintos do’n…” 

“Hmmh, bagaw, libangan man ha’k ini… Wara kita ipurusta…”

“Aw, makarin yo’n… Pagpadara san misis…”

“Hmmh, mag-ano…? Kay,…akay kila mo an misis ko…?”

“Aw, ku’an baga…nano ba’ dini sa Bulusan na…bihira man ha’k an diri magkirila…”

“Kay taga-diin ka baya? Pamilyar an hitsura mo…”

“Atog…may tuyo uga’ng ako na lain… ”Dinukot niya an surat, nan dinuhal kun Rene.“May napahatag sini sa imo…”

Binaton ni Rene an papel nan binasa.  Sa katung’anan san kaniya pagbasa, sugad sin lunubog an kaniya pag-imod kaya unubo siya nan sinayudan sin mayad an inbabasa. San masabutan niya an insasabi san surat, unimod ngun’a siya sa harayo, nan hinapot si Mintoy.  “Di’ man ada kami sini matagal… Pira man an delihensiya san asawa ko…namag-iriskwila pa ini na kabataan…”

“Aw, nano sa ako na…intugal man ha’k…”, simbag ni Mintoy, wara sin simpatiya o pagpirit sa boses niya.

“..Tsk…”, diri ma’adman ni Rene kun nano an sasabihon.Kun uya si Julia, mas gugustuhon niya na ma’o na hamok an makiistorya. “Kun di’ ha’k kunta niyo ig’raot sin bo’ot”, bagaw niya na sugad sin inhihinguha na masabi sin tama an kaniya sabihon, “may pinamolino ako do’n na sobra man ‘tunga sin sako, kabahinan ko sa tadiya ko…ihatag ko na’k yo’n, di ha’k kamo mabuyo…”

Lunuda si Mintoy sa ingod, nan kinalhod san sinelas an alpog, tinahob sa luda.“Aw, pwidi na man ada yo’n…bilinan ha’k dini sa pantaw niyo, kay may makuwa na’k so’n…” May gusto pa siya sabihon, na nasabutan man ada ni Rene.

“…Ku’an…makihuron kunta ako sa iyo, kun pan’o na diri ngun’a ako maghatag…pan’o daw?”

Kunalhod uli sin alpog si Mintoy.“Aw, ihapot ta kun pan’o…Iya hala…”, tunugbos na siya.“Makanhi na ako…”

Sayo ka’adlaw diri awat sadto, unagi uli si Mintoy kun Rene.Paghali niya, bungyod kaniya si Rene, may distansya hamok na diyo, hanggan makaabot sira sa pag’itan san Kabugaw nan san Naluto. 

Didto, sa luwas sin sayo na balay na sayo hamok an kararani, inabutan nira an grupo sin lalaki nan sin babaye. Sugad sira sin siribot maski diri masabutan ni Rene kun nano an kasiributan. May diyo na may idad na.  Wara sin kabataan. Hinuring sa kaniya ni Mintoy kun sin’o an kaniya tuyo, nan bunaya na. Rinani man niya an tinukdo na lalaki, hinatagan sin kagalangan. Maski diri man anad sin paki’istorya na sugad sini, nasabi man tulos ni Rene an tuyo.An lalaki man, aram na ada an kaniya tuyo, sinimbag man siya sin diretso.

Diri man kuno siya aanuhon kun diri siya makahatag. “Kun pwede man hamok”, bagaw san lalaki. “Tutal, kun nano man an maihatag niyo, mabalik man yo’n sa iyo.”Inulit niya an sinabi niya kun Mintoy, na “sa niyan”, diri niya kaya an in’aayo kaniya.

    

Naglulugsad pauli, daghan an in-iisip ni Rene. Awat na niya kabati ini na surugad sini. Niyan, may nasarihan na siya, nahadok na siya. Nahaghag para sa kaniya, sa kabataan, nan kun Julia.Kun urupod kunta sira, diri makahahaghag.  Kun uya si Julia, mas makusog siya.

Marso 2, 2008