Nag-iirinom an grupo sin kalalakin’an, mga unom ada ka-tawo. An iba sa kanira, huba sin bado, naiimod an mgamarka sa dubdob, sa braso nan sa li’og, nan sa ibaba san paa, sa diri natahuban san halip’ot na saruwal. An iba, nanigarilyo. May nagtitinawa, may pormal hamok na nag-iimod sa naglalabay. Sa mga hihitsuraon, diri man sira magkairidad. Yadto sira sa luwas san turu-tindahan sa piliw san tinampo, inlalabay-labayan san mga sasakyan nan san mga tawo na namaglakaw.
May mga kabataan na namagpaburukod sa luwas, mga di-sinelas hamok. Kun may ayam na nabalad, sugad sin kapabukod man nira.
Sa un’han san tindahan, hiraun-daon san pwesto san punerarya pag-iaabot sa tulay, mayon sin eskinita. Sa kanto sadto, mayon sin hilera sin kabal’yan na saragdangay hamok, na an palhugan piliw na haros san tinampo. Kun diri mag-ikmat an magluluwas-sulod, mabubulho sa kali sa piliw san tinampo, na sa maati na tubi namaglutaw hamok an kun nano-nano na ati na kadaghanan plastik. Sa mga printira san balay, yadto man an mga hinalayhay na sugad sin inpapa-asuhan sa namaglabay na sasakyan. An mga bubong, may mga sabung na kun diri turon sa sim basi diri ipalid o magbaluad, mga kable san kuryente nan sin manglain-lain na korte sin antena sin telebisyon.
Didto sa eskinita tinukdo ni Julia an drayber san traysikel. Mayad ngani kay wara man sin binag’o masyado an lugar kaya wara man pagngana an kaniya pagruha-duha. Ma’o pa man gihapon tuna sadto na nakaabot siya dini, pira na ka-taon an nakaagi. An nawara hamok na inhahanap niya na pakilaan, an puno sin mangga, na niyan wara na. Dati, may nareparo siya na masitas; mga tinanom sa masitera nan mga nakabitay na orkids. Niyan, mas nareparuhan an mga tuda na pakupot san mga kandidato san nakaagi pa hamok na eleksiyon; mga daragkuon na letra san ngaran, mga pandok san kandidato na tinawahon pa man, maski an katunga kun diri gisi na, talkas na an pakupot, kaya nagpapalak-palak kun hinuhuyop san hangin.
“Diyan na lang po sa tabi”, bagaw niya sa drayber.
Ma’o pa man an hitsura san istruktura; kamalig na sayo na iskalon, taraytay an mga pinto, sugad man hamok san iskwelahan sa Bulusan, para kay saragday, nan haragbaba an kuguhan. Ma’o pa man an kolor san pinto, pus’aw na asul na niyan sugad sin asul na tiniblangan sin kolor-abo. Para kay diri man yadto asawa ni Miyo na unabri san pinto. Diri man niya kila an babaye na tunangbara. Magalang man kunta, kay bagaw “Sino po sila? Sino po ang hinahanap?”
“E, dito pa rin ba nakatira ang pamilya ni Mi…ni…Romy? Kapatid ko po siya…”
“Ro… A, yung dating nakatira dito? Bumalik na yata sila…yung pamilya n’ya sa probinsiya… Aklan ba ‘yun? Basta, parteng Bisaya… Nabili po namin ito sa kanila…”
Sakay na uli siya sin traysikel, pahali didto. Harayo an isip niya, maski sugad sin nababati pa niya an istoryahan nira sadto na bag’o na tagsadiri.
“Kilala ba ninyo ang kapatid ko? Kasama ba kayo sa trabaho?”
“A, hindi po. May kamag-anak po kaming nagtatatrabaho diyan sa pabrika, siya ang nakapagsabi sa amin na binebenta nga raw ito… Kilala niya si…ang kapatid n’yo”.
“A…” Gusto kunta niya haputon kun nano an nangyari, kun pan’o namatay si Rene, maski nabati na niya ini hali kura Paring, gusto man gihapon niya mabati hali sa iba.Badi sa sugad sini na paagi, mamatian niya na diri man siya kablas, na inabutan pa man niya maski an anino ni Miyo.
San magpaaram siya, nag-ayo man dispensa an babaye kay wara na kuno siya kaagda pagdagos.Bag’o siya tunumparing, nalabayan man niya an duwa na bata—kabataan ada san bag’o na tagsadiri—na nag-uuyag, nag-uunong sa klabira sin bisikleta na pangbata.An bisikleta, wara sin gulong sa unahan, pero taliungod an sakay san duwa na bata, naghahagong pa biyo, bagaw “Eeeeeeng! Piip! Pip!”Maski rurukat na, kila pa man niya an uyagan na pinadara niya san nakaagi pa hamok na pasko, pamasko niya sa bata ni Miyo.
Diri na siya makakadto sa linub’ngan ni Miyo, labi na may bitbit siya na maleta. Diri man liwat niya aram kun hain. Wara man sin makaupod kaniya pakadto. Kun buhay pa kunta si Inoy Mado… Wara na man liwat siya sin aram na taga-Bulusan na nagtatrabaho dini sa pabrika…
Makulog an bo’ot niya na pahali, sugad siya sin intutuya-tuya.Diri hamok pinatay an kaniya kamanghod, hunarali pa hasta san mga panumduman kaniya.
Aw, kunsabagay, di’ man nag’ud nagharali, kay sa luwas san pabrika, sa inlalabayan san traysikel, sa mga pader, yadto pa man an mga surat na nagtatag’ok san mga inpapasuruhayan do’on sa intatrabahu’an, an dahilan san diri pagkasarayo, an ingigikanan san paratayan. Baga an kolor san mga nakasurat; sugad man hamok sin dugo san nagkamaratay an ginamit na isururat.
Duniretso na siya sa airport, maski may pira pa ka-oras bag’o siya maghumali.
Didto, sa sayo na ingkudan sa hulatan san departure area, nag-hulat siya, sagmak an bag niya na saday. Sige an ralabay-labay; may pasahero, may empleyado san airport, may mga gwardya. May nagkakadali, may maluway-luway; may maogma, may namundo; may karuray, may solo-solo. Maski kadaghanan mga Pilipino, may padiyu-diyo man na Insek an hitsura, may mga Bumbay, may Arabo, nan sin mga puti. Gusto niya reparohon an kadiyo san iba na lahi na nagkakanhi o nag-aagi dini, kun ikumpara sa manglain-lain na hitsura sin tawo na naimod niya sa HongKong.Para kay sige man an sawong-sawong san naiisip niya manungod kun Miyo, an nagkakadurumduman niya…
Sugad sadto na eksperyensya nira ni Miyo sa Quiapo. Maski diri siya an nasuntok nan nasipa, sigurado si Julia na makulog yadto. Pero wara man pag-agrangay si Miyo. Turu-tinawa pa uga’ng. Matini’os ha’k siya, bagaw ni Julia. Matini’os ha’k…
“…Maski pag-alsa”, bagaw sadto ni Oya Binsing, “…ako an nakidit, kay malin magub’at pa kaniya an pinapas’an. Maski intitin’o na, di’ man napapina…”
“Kun nangraraha kami sadto nira Atin nan si Naro”, bagaw man ni Tirso, “pag-abot dini, nakipalaksi’an si Manoy Miyo kun Atin pagsi’ak… Iya mas dako kaniya si Atin…”
“Kunsabagay”, bagaw ni Oya Binsing, “malin puro man kamo maparanga nan mabaskog, maski puro man hamok uga, soli, nan ulab an inkakaon niyo. Kun iba na ngani, kuyog hamok an suda sa sinanlag na namo…”
“Ba’a”, karaw ni Tirso, “na mayad man nagu’d baga an ulab? Kaya kun ako may kabataan, puro ha’k man ulab an ipakaon ko…”
“Aw, diri”, bagaw ni Oya Binsing. “Hanggan kaya niyo, atamanon niyo sin mayad an kabataan niyo. Magayas an tini’os niyo, titi’oson man san kabataan niyo?”
Naalto an pasirimbagan nira sadto.
Padagos pa an pagdumdum ni Julia, diri niya nareparuhan na haragyuon an imod niya, na may nagwawayawaya sin kamot sa pandok niya.
“Ay, ba’adaw, kay haragyuon an imod!”, bagaw san babaye san mareparuhan niya. “’Diin ka baya?”
Pebrero 25, 2008
No comments:
Post a Comment