First class an Pantranco na nasakayan nira. Kumpara sa ordinary, an ingkudan sini pwede ipa-huyaya an hurandigan kun gusto maghuroy, mayon man sin isteryo, nan syempre mas mahal diyo an pasahe. Pareho san ordinary, puno’on man sin kargada hanggan sa pasilyo: iba-iba na hitsura sin bag, maleta, kahon, bay-ong. Kun maluya an kontrol san ka-ihion, bag-o makasangpot sa pintuan, makapusngak na an iirihi. Pira pa kataon, badi mga 1981 na, san mayon na sin aircon na bus, na tigduwaan ha’k an inkudan paluyu-luyo; nawara na an first class, aircon na ha’k nan sin ordinary. Mao ini an diyo na naliwat san transportasyon sa Bulusan hanggan paluwas. Una na unabot sa Bulusan an Alatco na puro abyerto sa tu-o nan an inkudan diritsuhon hanggan sa lunob sa luyo; naging Pantranco, nan niyan Philtranco na. An mga naging kakumpitensya, sugad san Cetran nan JB Line na taga-Gubat, na puro tunaw na niyan, tuda na hamok an mga klabira san bus doon sa paradahan sa may Balogo. Pero an tinampo pakadto nan pahali sa Bulusan, ma’o gihapon hanggan niyan: halitiday na ispalto na riliko-liko kay himo pa kuno yadto san mga dekada ‘50, san puro pa manu-mano an trabaho, wara pa sin mga buldoser, kaya an mga kaminero, namiliw hamok sa mga tangpi san bulod.
Dahil una na pagbagat, wara man pagpara-istorya si Julia nan si Lorena. Si Julia na nakaingkod sa may bintana, nakuntento na hamok sa pagmasid san mga inlalabayan, sugad san kalubihan pagluwas san Sorsogon, san kapasakyan pag-uru-unhan, an mahiwason na salog san Bulabog, hanggan sa matan-aw na an Mayon sa may Daraga. Sa Pili sira otro pagpundo, mga alas-otso an gab’i. Didto an karaon, sa sayo na karihan. Nagrulusad sira Oya Inggay nan san kaurupod. Lunusad man sira ni Lorena. May tolo pa na bus na namagpakaparada; may naabot, may nahali. Halaba an pila sa kasilyasan. San makasulod sira, naimod nira kun akay: tolo man ha’k na onidoro, saday an turo san gripo sa salog na nganä karupit, nan namariyaka, malanit sa irong an amyong. Sa karihan, unabay sira kura Oya Inggay, na may binarakal na pansit. Linuwas ni Julia an balon niya na pinuso. Si Lorena, may linuwas man na ibos nan sin sinugna na saging. Binakalan man sira ni Oya Inggay sin mapaso na kape.
Kun sa Bulusan siya, badi turog na si Julia na alas nwebe. Pero yadto na biyahe niya, awat siya pagyungka. Nalimot-limot diyo an mata, pero paglalabay sin bungto, nakamata siya san banaag san mga ilaw, nan san guru-guro, o kaya an tugtog, kun may barayle na inaagihan. Nakamata man siya kun na kiling-kiling na an bus, kun naagi sin lubak na daragkuon. Sayo pa, nanibag’o siya san pagturog sa sasakyan.
Nagmarata uli sira na mga ala-una, san unalto uli an bus sa sayo na karihan sa banda Gumaca. May nagrulusad na pasahero, nag-irihi. May nagrulusad hamok, nan punaliot-liot, badi mapasungaw sin hangin. Daghan an wara paglusad, maski raot na an turog. An drayber hamo’k nan san kunduktor an desididuhon an kaon, labi kay libre kuno. May nagsarakay man, an namagtinda uli sin bonay nan sin dulsi na pili, diri aram na may mga Bulusanon na pasahero, sugad kun Julia, na di man nali sin kumpitis.
Mga alas-singko, punundo uli sira, sa Laguna na. Rulusad uli an mga pasahero. May nag-irihi, may nagkarape. Karaon uli an drayber nan san kunduktor.
Una man yadto na pag-uli ni Jerry Bocaling, tuna na makasulud siya sa PC, makahuman san training, nan madestino sa Camp Olivas sa Pampanga. Tinagan sira sin duwa ka-semana na bakasyon bag'o sira isulong didto sa Mindanaw.
Wara palibriha ni Jerry an sayo ka-semana na uli pa-Bulusan. Grabe man an ugma ni Oya Polen san matan-aw si Jerry paghaw-as sa dyip ni Inoy Junior, saklay an patig na bag. Naka-enbi’e siya na sapatos, pitison na tisert na may surat na Village People, nan haluga’ay na patig na saruwal. An tisert niya, kinaluskos pa niya sa butkon, kaya lalo lunuwas an pagka-maskulado ni Jerry. Mayad ngani kay may tuda pa man an pinani'udtuhan nira na kinagang na tabugok, kaya masiramon an kaon ni Jerry maski alas-dos na an hapon. Bag’o pa siya mahuman maghugas, aram na sa bilog na Dancalan hanggan Tawog an kaniya pag-uli. Bag’o nag-alas singko nan mahuman an simbag niya sa mga hapot ni Oya Polen, yadto na an mga barkada niya, sira Raul, Badong, nan Caloy, may dara na sayo na galon na bahalon na tuba.
Pagka-aga sadto, sunagka man sira san kamanghod na si Uwan pa-Naluto, nagkuwa sin namô. Paglugsad nira, yadto uli an tolo na barkada, kaupod pa si Bidô nan si Gaben. Lunabay pa si Inoy Nulpo nan si Inoy Mulo. Maski an sumsuman ha’k latô, payt na an irinom. Sa sulod sin napolo ka-adlaw, wara man sin adlaw na diri hubog si Jerry Bocaling. Mayon man sin naihatag kun Oya Polen na tres syentos. San lunarga si Jerry, habang naghuhulat san dyip, sigi an turuwal-tuwal. Intan'aw na ha’k siya ni Oya Polen, na may diyo na mutu-muto, maski grabe man an pag-urgulyo kay may bata siya na soldados.
Sa Pantranco diretsuhon an turog ni Jerry, wara na pagmangno pag-alto, pagkaraon. Mga alas-tres an maaga, pag-gi’os niya, diretso man an hagawak san suka. Mayad ngani kay yadto siya sa may bintana sa may urhian, kaya mga alas-sais pa san nareparo sa sulod an alsom san baho san kaniya suka. Mga marauton an imod kun Jerry hanggan sa lunusad siya sa Muntinlupa. Ma'o na yadto an urhi na uli ni Jerry na buhay. Pakalipas sin walo ka-bulan, inuli siya sa kahon, sakay sin sayo na armored personnel carrier. Nabadil siya sa sayo na ambus sa Basilan.
Paghali sa Muntinlupa, sigi na an diriyo-diyo paglusad san mga pasahero; may sa Villamor, may sa Magallanes, bag’o sunangpot sa Pasay, mga alas-sais kwarenta. Daranon uli sira paghakot san mga dara-dara. Disididuhon si Julia nan si Lorena, sugad sin diri napagal nan diri puyat. Si Oya Inggay, sigi na hamok an tugal. An kabataan, sigi na hamok an turugbos. Sunakay sira sa unagi na DM Liner na pa-Monumento. Wara hamok ribok, pero naruyagon si Julia san iba na naimod habang sigi an dalagan san bus. Mahiwason an EDSA; daghanon an namagbiyahe na bus nan mangalain-lain an kolor: an baga na JD Transit, an asul na Metro Manila Transit, nan san puti na DM Liner. Mayon pa sin pasayo-sayo na bus na iriba-iba man an kolor na san ngaran. May mga dyip man, nan sin mga traysikel na namagbalad. Wara pa alas-syete, daghanon na an tawo sa Guadalupe, sa Crossing, nan sa Cubao. “Kun sa Bulusan, badi mata na man kami, pero namahaw pa ha’k”, naisip ni Julia.
Pag-agi nira sa Munoz, may natan’aw si Julia na babaye na sugad sin pamilyar kaniya “Uh, sugad sin si kuan daw yadto…”, bagaw niya, wara pakatios.
“Sin’o? Arin so’n?”, usyuso man ni Lorena. “Kakila mo?”
“Sugad sin kila ko”, bagaw ni Julia, pero paglingag niya, wara na an inhahanap niya.
Matawuhon na sa Balintawak pag-agi nira, karaging an saod. An ungod, grabe an bang-og, pero pinasipara yadto nira Julia; an importante, an bag-o sa pag-imod nira: an tawo, an ramok, an ribok, an daghanon na sasakyan nan bilding, nan san mga poste sin kuryente nan antena sin telebisyon.
Sa Monumento sira lunusad, sunakay sin dyip pa-Avenida, nan linakaw na an balay nira Oya Inggay sa Quiricada. Didto, may sayo na hilera sin bilding na tolo na iskalon, na may mga karatula sin iba-iba na negosyo sin Intsik. Sa irarom may karihan sira Oya Inggay, may dose na lamesa. Sa itaas an bodega nan mga istaran. Didto medyo menos na an kasiributan sa palibot. Anas luma na an mga bilding, nan an piliw san tinampo may mga nakaparada na sasakyan na an iba sugad sin abandonado na, nan an mga kali may mga tubi na itom an kolor na diri nagbubulos, malang-og an baho. Dini maistar si Julia sa masunod na upat ka-taon.
An trabaho ni Julia, serbidora sa karihan, kaupud an sayo pa na datihan, si Ason, taga-Lalud. Si Lorena, mao kuno an mag-aasikaso san balay nan san kabataan. May duwa pa na empleyado si Oya Inggay: si Bien, an kusinero, nan si Duyo, parahugas nan para-alsa kun may alsahon na magub-at. Pareho man sira taga-Kapangihan. Nakila ngani nira tulos si Julia, nan nangumusta san Bulusan. “Mayad man”, bagaw ha’k ni Julia, na naugma man na may kakila siya na dati. Tandaon niya ini na duwa na mag-amigo, na kun nagbabagat, pirmi inkakaw-ran ni Bien si Duyo sin “Haw Duyo do?”
“Aw, nano, kay wara ka pagdara sin hagnaya, sulihun ta kunta?”, bagaw ni Bien.
“…Bilanghoy kunta, kay magbamban kita…”, sugpon man ni Duyo.
Naraw’ay pa diyo si Julia, nanibag’o. “Hmh, wara kita hagikhik”.
Puro sira istey-in kura Oya Inggay, maski puru-puro sira may kamaranghod sa Manila. Pag-awat-awat, magkaka-arabot ni Julia an iba-iba na lugar sa huru-haralyaw kun naka-alidad, kun may mga nangimbitar; sa Leveriza kun hain yadto an grupo sin mga taga-Lubas nan may kamanghod si Lorena, nan sa Karuhatan, sa panon san mga taga Lalud-Balete kun hain may paryentes man si Ason. Kun nakadto si Bien sa kaniya singaki, nasarit siya “pa-PICC”, maski an gusto sabihon sa reclammation sa likuran san PICC. Si Duyo, mayon man sin singaki sa Pateros.
Dahil istey-in, wara sin oras an kanira trarabaho. Naabri an karihan na alas-says an aga, nasira mga alas-nwebe an gab’i o hanggan mayon pa sin kostumer. Pagmarata nira na alas-singko, nagluluto na si Bien, nan si Duyo namisay na san hinatod na sulihon, isda, nan karne na lutuon. Kun aga, naluto si Bien san pamahawon na bihon, pansit, adobo na atay sin manok, pritos na bunay, pritos na longganisa, nan sin sinanlag. Pamunay sin diyo, nan luto naman sin paniudtuhan na kandingga (bagaw sa Manila bopis, na daghan an kangkong), pinangat, pritos na sibubog, nan sinampalukan na karne sin orig. Pirmi sugad sini an menu oro-adlaw. An tuda, sinasakot na ha’k sa bag-o. Kun daghan an tuda, pinapaso na hamok ubos, diri na naluto sin bag-o. Alas-kwatro san hapon, batog na naman sin para sa panigab’i, an ulu-ulo, na wara iba kundi kusido na katunga sin ulo sin binanwitan, adobo na pusit, pritos na pork chop. Sa pamirindal, mayon man sin siyopaw, empanada, nan sin sanwits. An inumon, manglain-lain, mayon sin kape, sopdrink, o sirbisa.
Kun sirbisa an insisirbi ni Julia, grabe an kulba niya, labi san sayo ka-beses na may kostumer na inpirit siya paingkudon. Sa hadok, wara pakatingog si Julia, nan sugad sin kunupot an siki sa salog, nanglungsi. Lalo man siya hinadok san kostumer, tunaas pa an boses. Si Oya Inggay an bunisay, in-aguy-agoy an lalaki na maski nahuron, marauton pa gihapon an imod kun Julia san hunali.
“Wara yo’n”, bagaw ni Oya Inggay. “Kabisado ko na yo’n si Ben Tahi. Gusto na naman magpalibre san ininom, kaya naghahanap sin diperensya…” Nagpipiritingpiting na nag-iistorya siya sa mga empleyado nan nagkaluwas na. Si Duyo an medyo insusuhay ni Bien, kay kila niya an isog, batog pa sadto sa Kapangihan. Pero aram nira intero na diri sira makapaluwas sin ungod na isog dini sa diri nira sadiri na lugar. Batog sadto, turutanda na ni Julia yadto na lalaki kun nakadto, nan siya na an na-ibitar.
Mayon pa sin sayo na inlilikayan ni Julia, an asawa ni Oya Inggay, si Mang Akong, sayo na Insek na gurang kun Oya Inggay sin mga trese anyos. Kunsabagay, base man ha’k ini sa tugon ni Oya Binsing, dahilan ada na naasawa man si Oya Inggay habang kadanon nira Mang Akong nan san una na asawa, na minatay na niyan. Pero diri man masyado nahaghag si Julia kay pirmi man yadto si Oya Inggay; kun diri kaistorya an asawa, intutugal siya o si Lorena.
“Saka, mati’ano man an Manila?”, hapot ni Bien sayo na harampang nira panigab’i, diri pa sira Julia na-awat mag-abot.
“Aw, mayad!”, simbag tulos ni Julia. “Para kay grabi ngay’an dini an ramok, nan an kali, hamamani san kali sa Central, ha?”
“Sugad liwat sin diri namagturog an mga tawo dini!”, bagaw man ni Lorena. “Hanggan katutnga malin may nagtatag’ok”.
Bagaw man ni Ason, “An una ko dini na nariparo, an daragkuon nan maitumon na loknog. Sa Bulusan, linuluknog ha’k ako kun sinisip’on, pero diri sugad sini kaitom”.
Sunalagbat man si Duyo, “Tipuna, kay makadagdag yo’n sa pamyinta ni Bien”.
“…Kun diri, pinakudat, nan hinihimo na kulintas…”, bagaw man ni Bien. Tirinawa sira sini na karaw. “Pero, pwera karaw, dako an kaibahan sini na lugar kaysa san ato lugar na hinalian. Sa Bulusan, an pagkakairiba hamok, an buru-baryo, pero puro pa gihapon Bulusanon, sayo an lingwahe, haros parareho an iksperyinsya, an tawo magkakirila. Dini, iba-iba na an tawo, manglain-lain an kaburut-on”.
“Ma’o baga”, sugpon ni Ason. “Dini, diri kita basta hamok matiwala, maski sugad sin mabuuton an hitsura. Nan, kun maluwas kamo, mayad gihapon an may kaupod, o aram niyo an iyo kadtuan. Sugad baga san nangyari sa sayo ta na kabubungto, taga-Taisan. San sayo na taon pa ha’k yadto…”
“…Wara pa…”, salagbat ni Duyo.
“Aw, ma’o, san sayo na Mayo ngay'an yadto”, pahunod ni Ason.
“Nano ngani? Sawong-sawong man sini ni Duyo…” sagin man lunipad si Lorena kun Duyo, na ngunirit man.
“Atog, yadto, pimero makaabot, kaya diri aram pa-Pritil. Sunakay sin taksi. Linibut-libot san taksi. San pumundo, bagaw san drayber ma-o na kuno yadto, nan lunusad kay uupudan kuno an pasahero, nan taga-didto man kuno siya. San may yinungudan na balay, bigla siya tinuklang pasulod. Balay ngay-an yadto san lalaki. Aw, tara, kay kinulong siya didto sin sangbulan. Kun nahali an lalaki, may sinusugo na bata pagbantay kaniya. San bunurod, tunugot na ha’k siya na magbiyo sira”.
“Iya, nano, matiano man sira niyan?”
“Aw, malin biyo pa man, may bata na liwat”.
“Kun ini si Duyo maaram man magdrayb, imbis na karabaw ha’k an pagsakayan, badi makadali man ini”, karaw sin sayo.
“Aw, kun ako manggana do’n sa jai-alai, pag-uli ko pasagkahon ko sa buko an berlina ko”.
“Nano, berlina na lugta?” Tirinawa na naman sira, na naalto ha’k san may tumuktok na hubog na gusto pa kuno mag-inom, para kay sinayum'an na nira.
Ma’o man ini an pang-aling-aling ni Julia, an iristorya nira nan kararaw. Nabulong man an kaniya langkag. Niyan niya nasabutan an pamati san naglalayas. Kun pwede pa hamok, masakay na siya sin dyip pa-Pasay, pa-uli sa Bulusan. Naisip niya si Menay. “Marasa pa si Manay kay nakatios, talagsahon an surat. Kun diri pa namatay si Papay, diri mauli”. Naisip niya si Oya Binsing na solo na niyan an paghimo-kalo, labi na alang-alang pa man paglauman sira Miyo nan Tirso. Pero an pagal sa maghapon mas makusog kaysa langkag, kaya madali man siya makaturog, taraski pirmi man atrasado na an higda, kay uubuson pa an bisayon sa karihan, ihanda pa an mga kaipuhan pagka-aga uli, nan kun iba na manglalaba man san yamit niya, nakiasod san tubi na saday-saday an turo, mahod nawara pa kun iba na.
San unagi an tagpaso, lunabay man an daghanon na trak sin bumbero, nagpupurbar magpatay san nagkapira na sunog sa Manila, na uso ngay-an kun sugad sini na panahon. Nginangarat sira san sirena san trak, nan nangirhat san balita pagka-aga sa People’s Journal. May nangyari man na mga welga sa mga pabrika, welga sin mga drayber, martsa sin mga estudyante. Balita na naman pagka-aga. San mag-entra an klase na Hunyo, bunatog man an baragyuhan. Malin una pa ha’k na busabos, nagbaha na. Sadto ha’k pakaimod si Julia sin baha na insasabi. “Baadaw yadto, abot sa sugbong an tubi, maitumon liwat, nan nasulod hanggan sa balay, nan nabugaw man sa mga iraga, ulahipan, nan turutabako pakadto sa itaas, sa mamara. Yiigs! Makagigirabo!”, istorya ni Julia kun Lorena, na grabe man an pangirhat.
“Kun sa Bulusan ini, badi mga agwason nan sin halo an mangkakaluwas”.
Kun nano an panggirabo nira sini, ma-o man an luoy nira sa kabataan na namiriripit sa uran nan namagsugbot man sa baha. Aragaw an sasakyan, maski burod nan gurang, di na man pinamagtapid. “Baadaw yo’n”, bagaw nira. Nakaimod man sira sin hold-ap, sa kahampang mismo san karihan nira. Sayo na babaye an biktima, na unato, nan binuno sa braso san hold-aper. Sa butnga sini intero, wara na man nira kaisip an harayo na pagkakaiba san mga istorya na inpaparabasa nira sa komiks, manungod san probinsiyano na puna-Manila, naghingoha, nan wara kaawat unuli sa probinsya na mayamanon na.
An kangalasan san iba na nagkakairimod, kakambal san kanalian san gusto pa maimod, maabot nan masarihan. Una nira pakaimod sin telebisyon didto kura Oya Inggay. Maski pakalit-kalit kay may ubra, tuom na nira an oras san Student Canteen, Kahapon Lamang, Eye2Eye, hasta san Discorama kun gab-i. Si Lorena, pwersado, diri sugad kun Julia. Kunadto siya sa SM sa Carriedo san yadto si Chanda Romero nan si George Estregan, nan punaretrato kaarabay an mga artista. Mayon pa siya sin mga retraro na kaabay sira Pia Moran, si Julie Vega, nan si Imelda Papin. Hanga man si Julia kaniya, pero diri man naawa. Iba ma an gusto niya mahimo nan mautob.
San una, sugad sin nahadukan sira magsimbag san telepono kun nakatupar na harani sira pagkiriring. San masarihan na, sigi na nira an haraputan kun sin-o an mga kila na may telepono. Para kay nainit sira kun nakiistorya kay nanglilipad tulos si Oya Inggay, nan mayon sin sigi an sugad “Party line, party line, pwedeng pakibaba muna? Party line…”
Kun iba na, nagkakaurupod man sira, sugad san pagsimba sa Sto. Domingo, o sa Quiapo, kun diin nabagat nira an sayo na kabubungto, taga-Poctol dati, na nagtitinda sin mga pamughaton, manglain-lain na dahon nan panit sin kahoy, may presko nan may nakababad sa bote na may mabaga na likido. ‘Pamparegla’ kuno bagaw san karatula, na an gusto sabihon, pangpabulos san inbuburod, kun intutudkan. Kaurupod sini na mga intitinda an iba-iba man na medalya; may santo, may sa mahika na may mga orasyon nan dibuho sin sudang, bulan nan mata. Siyempre, may mga sampagita nan sin kandila na inpapabakal, na isarab-it o iparatinti sa mga imahen san paratinda mismo o sa sulod san simbahan. Sa atubangan san simbahan, sa luyo san tinampo, may sinehan na an paluwas bomba, bida sira Merle Fernandez nan si Roldan Aquino. Pagluwas san simbahan, yadto man an underpass na awaton na ni Julia kabati. “Ma-o ngay-an ini an insasabi…”, bagaw niya kun Lorena. An overpass man diri masyado makananali kay nagkapira, mayon sa Quiapo, sa Espana, hanggan sa Cubao.
Nadiskubre man nira an Baclaran. Didto sira nakadto kun gusto nira mag-imod sin bado. “Sugad baga dini sin sitseriya”, bagaw ni Ason. “Para kay an kapistahan, bilog na taon”. Kun naagi sira sa UST sigi an tan-aw ni Julia, hanggan didto sa University Belt, Sugad sin mayon siya sin nadumduman na diri na man niya masyado inmamawot, pero mayon sin kudot sa kaniya dubdub kun naimod an mga kolehiyala na may kugus na libro, iba-iba an uniporme, mga maugmahon.
Bihira sira magluwas. Pero sa kaoro-alidad, mayon man sira sin nagkakabaragat na Bulusanon. Mayon sin mga dati kakila, mayon sin kila ha’k sa hitsura, mayon sin awat-na-kakila-na –awat-na-hali-sa-Bulusan-na-wara-na-uli-uli na niyan ha’k uli nira nabagat. “Ho, yadto ho, pustahan, taga-Bulusan, maski di’ ko aram an ngaran, pamilyar an hitsura, maski gunurang diyo nan hunugos”, an mahod kanira nasabi. San tag-Kalagan, lunuwas man sira, didto sa kamposanto sa may Sangandaan. May kakila si Bien na taga-Kapangihan na may inkakadto na minatay, Kunadto man sira intero. Didto pa nira nabagat an nagkapira pa na Bulusanon na wara man makadtuan kun tag-Kalagan.
San magkumple-anyo si Ason, didto hinimo sa Karuhatan, sa balay san kaniya tiyaon. Piliw sin salog an hilera san kabalyan. Mabang-og an salog, daghan an basura, pero di man pinamagtapid. Sa hilera, upat an taga-Lalud, may taga-Balete man, nan sin taga-Samar. San makaabot man sira sa Leveriza, sa kamanghod ni Lorena, sugad man ha’k sira sin nasa Lubas, kay kadaghanan man an mga Lubasnon didto; may awat na didto, mayon sin bag-o pa ha’k mag-abot. Iriba-iba man an kolokasyon, pero mayon pirmi sin an delihensiya magluto-luto sin pagkaon na Bulusanon, sugad sin suli na linumpan, na inbabarakal man san iba na Bulusanon. Maski sa sugad-sugad ha’k sini na pagbuhay, an iba sa kanira, nakabakal man sin dyip, na inpupuru-pasada. Mayon man sin nakapa-iskwela sin kabataan sa kolehiyo, nan namagpakatapos sin karera. Pero kadaghanan, wara man pagliwat an buhay na dahilan siguro kaya diri na nadagka mag-uli; maski ada may iparasahi, naraw-ay na mag-uli.
“Ma-uli na kita, Bien”, agyat ni Duyo, nagngingirit-ngirit, yadto sira sa kusina, nagbabati ha’k sira Julia nan si Ason.
“Hmh, mag-ano pa man didto, uya baga an trabaho…?”
“Kay nano, an paghag'ot, diri trabaho?”
“Kun may sadiri kita na kaabak'han. Kun wara, maano man kita, manglit'ag sin layagan?”
“Kanugon man san kinaadman ta, sugad san pagbutong nan san pagkawit-lubi. Ini si Akong, pustahan, di’ yo’n nabaro sa uma. Dini, tsk, malangkagon an puru-pareho an inhihimo uru-adlaw”.
“Aw, ma’o man baga didto? Kun tutuuson, parareho man an himu-on, para kay naulutan san paghulat san pagtugas san lubi, pagtuig san abaka, pagdaragko san tayod san bilanghoy. Sa pag-itan so’n, nano an inhihimo, diri tungag?”
“Nano baya kay sugad sin habu'on ka na didto?”
“Di’ man sa habu-on, kundi, wara man baga kami didto sin balay. Yadto na nabalyan mi dati, kura Inoy Ome ugang, iya kay pinabakal kun Peping. Pinahali man kami ni Peping, binayadan ha’k sin diyo”.
“Kunsabagay, wara na man nag’od kamo sin paryente didto, ha? Mayad pa dini.”
“Iya, ikaw, akay wara ka man ‘uuli?”
“Hmh, hunali kita sugad sin tuod, mabalik sugad man gihapon sin tuod?”
“Di irugon mo si O-er. Napa-Manila kay matrabaho. Pakatipon sin iparasahi, narisayn kay ma-uli pa-Bulusan. Pag-abot sa Bulusan, nangutang iparasahi pa-Manila”.
“Mayad kaniya, mag-aplay na’k sa Pantranco, kay pamasahe ha’k sa kaniya an wara”.
San ikaduwa nira ka-taon didto, anad na sira san pakadto-pakanhi. Kun iba na naka-atender man sira sin barayle sin mga Bulusanon. Sa ka-awat-awati, may nakila si Lorena na taga-Lubas man, si Tony. Sa kaupud-upod, mamangno si Lorena, bunurod. Naaraman na ha’k ni Julia na may katukal na na bag-o, kay bunutas na si Lorena sa kura Oya Inggay, nan tunapon na kun Tony, didto man sa Leveriza. Sugad sini an pagdaghan san tawo sa Manila, nan san mga Bulusanon, sa mga grupo-grupo nira.
Mayon sin unorder kun Oya Inggay sin pagkaon—bihon, puto, pudding, linukay, lumpia, sanwits, spaghetti, nan fruit salad. Dinara nira didto sa may R. Papa sa Tondo. Kaupod si Julia paghatod san pagkaon, didto sa apartment na iniistaran sin sayo na Bulusanon na taga-Dapdap na nag-balikbayan hali sa Saudi, mason kuno didto sa construction.
Pagtangbara pa ha’k nira sa compound, bation na an kurarat san sing-along, dako na kahon-kahon na may sangag na cassette na bagaw multiplex, nakapuwesto sa luwas san pinto san apartment. May mga ingkudan sa harani san pinto, may mga bisita na Bulusanon na di’ man nira kila, nan sin diyo man na taga-compound. Hurubog na an namagkanta sin My Way, durungan liwat. Sa sulod san apartment, may mga bisita pa na iba, may mga babaye nan sin bata. Malin puro tinawa an mga tawo. An nag-abot, may tisert na Collezione nan naka-puruntong, dako-dako an singsing nan sin kulintas na puro bulawan. An asawa naka-daster pero kumpleto man an alahas. An sayo na bata na lalaki, may sipit-sipit na uyagan na eroplano; sira san kauruyag namaghubot sin bareta sin tsokolate'. Sa luwas, sigi man an sirigarilyo sin Dunhill. Daghanon na an basiyo sin sirbisa.'
May karamukan an sulod san balay. May mga pagkaon na pinangbayaan na wara kaubos. Binutang nira an dara nira na pagkaon sa lamesa nan hunali na sira. Pero naimod nira an namurak na divider, na sa irarom may dako-dako na de-kolor na telebisyon, paluwas an basketball sa PBA. Sa ibabaw diyo san tv yadto man an components, nan nagkalat an mga cassette. May mga istetsayd man na arak na naka-displey.
“Sugad sin grabi an kwarta sadto, ha?”, huring ni Ason kun Julia nan kun Duyo san paluwas na sira sa compound.
“Ma’o. Sa abrod man pan’o. Dular an sweldo, matagal ka so’n?”, simbag man ni Julia.
“Tsk, sugad sin masayunon ha’k an kwarta ha? Naimod mo yadto na rakwa, nan san mga gamit sa balay? Di’anison siguro kun dular man an sweldo ta, ha?”, bagaw uli ni Ason.
“Aw, ako, kun iba na nakadali man baga dular?”, bagaw man ni Duyo.
“Hmh, daluka man uga'ng yo’n na dular mo”, sopla man ni Ason. Bag'o sira luniko sa may sakayan san dyip, inbabati pa nira an inkakanta sa sing-along. Soldier Of Fortune, may kadungan pa na tarapak nan tarag'ok san mga hurubog na na bisita san balikbayan.
Kun nano man an in-iirisip nira, natayhaw pagsakat nira sa dyip na pa-Monumento. Natahuban san kusugon na tunog san radyo san dyip, kaya sugad sin tag-ok na an kanta san Hagibis, na bagaw
katawan, katawan,
ingatan ang inyong
katawan
Hulyo 6, 2004
No comments:
Post a Comment