Piyu-piyo: Ika-5

Nakuwa ni Tayuba an bansag niya san may makaimod kaniya na nagpalisik sin sayo na mangko sa taramo sin karaslon. Si Sinakob, koridor sa hweteng na kun nasabi san resulta san bola pirmi an batog “Sinakob ni ku’an…” Si Bag’id, naunong man san kaniya sip’on. Si Parabas, may bisiklon, na insasakayan niya maski diin siya kumadto. Si Budlay, dati Badong, na grabi na niyan an luway maski diri pa man gurang. An Padraks, hali sa panghimulati. An Bolonti, hali adä sa bronse.  Si Kantero, nadilot san kaldero. Si Kurong, turungkagon an buhok. Si Gayho, nadilot san galho. Si Langhoy, naghubot bilanghoy. Si Panye, may panit sa ulo. Si Kagnot, urukad-ukad an pandok.  Haros intero na may bansag, lalaki. Haros intero na bansag, pakara’ot. Kun diri sipat, sunay-sunay. Kunsabagay, pakila’an man, kay kun wara sin bansag, an pakila’an, an asawa, sugad san Pining ni Ponga, Peping ni Lama, o Danding ni Nora.

Saday pa siya, pirmi na nguris nan kurus an pandok niya. An panit niya sa siki puro kagih’ki san ka-papasakay, kaya an garahoy kun Carlito, Gurang. Sadto na Lunes na aga, nagtuturu-tatsi siya sa hawan nira Inoy Tintoy sa piliw san tinampo, sipit an gamit pa-eskwelahan.  Natan’aw siya san kaklase niya na si Awel, na lunusad nan nakituru-tatsi man. Sa ka-ligid san holen, nakaabot sira sa may eskwelahan, bag’o nabati ni Awel an tag’ok ni Oya Ingkay.

“Aweeel! Aw, naba’ ka, di’ ka ha’k manguram’os nan ma-liwan?”, bagaw ni Oya Ingkay, bitbit an inpapaldiyas na kalo.

Inulï ni Awel kadali an mga holen ni Gurang, nan bunu’ag pauli. Nakulingling man san ina bag’o sunulod sa hawan nira.  Wara pag-awat, lunuwas uli, nag-liwan ha’k sin kamisita, nan sipit an gamit pabalik sa eskwelahan.  Inabutan gihapon niya si Gurang, nan upud na sira pag-sulod.  Wara pa man pagbabatog pag-liskyon si Miss Galosmo, an tais nira na maestra, kay naki-istorya pa sa sayo pa na maestra, si Miss Fremista, sayo man na tais.

San magbatog na pagliksyon an maestra, nagsurusirilensyo diyo. San batugan na an barasa, didto naman nagbatog an surunay-sunay nan pasuruhay.

“’Badong, Badong, Miling, Miling, darakula an ubi ni Bido’”

“Mam, hu, si Manuel, sigi an kasunay-sunay!”, sumat ni Julia.

“Wara man ‘gud!”, nigar man ni Awel.

“Hu, ma’o baga? Sigi mo pa ngani an kapangrabak!”

“Manuel, nano daw kun didto ka sa piliw. Hala, tugbos do’n hanggan magretira.”

“Piro, Mam, wara man tabi…”

“Hala na baya…”  Sununod man si Awel san makamati na sin kusnit sa kaniya braso.

“Yo’on pa tabi, Mam, si Carlito, ma’o man yo’n!”

“Ho, Carlito, didto ka man sa kaabay ni Manuel.” Wara na pagnigar si Gurang san pasunudon man san kudot pakadto sa piliw. Paglingag nira, naimod pa nira an tirinawa san iba na bata, nan san ngiya-ngiya ni Julia.

An dalan pa-eskwelahan toló an inhali’an: Central, liko dini sa may kura Oya Pinya, ibaba na Poctol sa may kura Oya Tanton, nan itaas na Poctol sa may kura Oya Gorya. Pero an suludan mas daghan: pwera san sa tinampo, mayon sin hali sa pasakay sa Dapdap nan lusot sa may kali sa Looban.  An hali sa San Jose, nalusot man sa pader sa may kanto paglugsad sa may sigpit.  Sa ibaba na tinampo may toló na gate, kada sayo mayon sin dakô na banaba, na kun iba na inkurunu-kuno na ingkudan sin nanabako na patianak kun katutnga. Didto sa may prentera nira Oya Medying, kahampang san talongog, may poso na nag-aawak-awak hamok para kay diri man nainuman kay malangsa an tubi.  Kaya, an awas isarawsaw hamok san kabataan na namaglapok sin ka-surutsutan, o hali mag-ubra sa garden sa ibaba. Sa in-aagihan san tubi, taraytay man an bandera espanyola, na an mga burak may rosa, may bagá, may dulaw, nan an bukdo surugad sin saday na ogob. Sa may kanto harani kura Sintong may mga masitas na di’ man namagburak pero dapu’an san layáw.

Sa mga piliw san agihan, namutï-putï an lily, nan an mga kanto mga Chinese bamboo na initsuhan pabilog san duwa na janitor, si Inoy Ompo nan si Inoy Sunday, na an tingarani, Inggo. Sa piliw an mga building nan may dako-dako na karatula na Paaralang Elementarya ng Bulusan. Sa butnga man an ballground, na kun iba na ingagahoy san kabataan na blue gram. Puruhun an gabon dini, kaya ruyag san kabataan mag-paralanat. Sa butnga san ball ground may uyagan sin baseball, san may mga maaram pa, nan may kumpleto pa na gamit na ataman sadto na maestro na si Mr. Frando, nan baratiran pa an uso na uyag, diri basketbol. Mayon man sin uyagan sin volleyball, na kun iba na may nagpupurustahan sin one-on-one na an gahoy singgul, kay tigsayo hamok an parauyag magluyu-an. Dini man pirmi inhihimo an bagaw tactical inspection san PMT san mga kadete sa Bulusan Institute. Kun United Nations Day, o kumple’anyo san Presidente, may sarayaw man sa butnga an kabataan. Bagaw man san mga baragatón, mayon kuno sin naimod na grupo sin kababayen-an na namag-aradal sa butnga san ball ground kun iba na na katutngä na bulanon.

Sa ibaba, sa luyo san tinampo, yadto man an shop, na kun diin pinamagtukdu-an paglagadi nan pagpakò an mga lalaki na bata sin parauma, parahag’ot nan panday. Mayon man sin garden kun diin namag-adal pagtanóm an mga kabataan sin karpintero, parapanä, nan parabanti. Sa pag-itan sini yadto an fishpond ni Inoy Sunday, kun diin dianison pag-imodon an mga water lily, nan makahahadok man pag-banwiton an mga isda kay kun madakop ka ni Inoy Sunday. Sa uru-unhan pa, yadto an opis, an opisina san Superbisor nan Prinsipal, na kun diin nakabitay sa prentera an kautod na lansang na kapsula adä sin bumba, nan inbabagting ni Inoy Ompo kun taym na, kun tapos na an oras, kun uruli na, kun recess na. Kun an bagting daghanon na tang-tang-tang-tang-tang, warning pa hamok. Kun lima hamok na tang, taym na.

Sa likuran san opis, sa may kasagingan. Yadto an sayö-sayo’ay na kasilyasan. Kun pagamiton sadto an bilog na populasyon san eskwelahan, badi maghapon, diri mamunayan. Para kay, makangingirhat man an bang’og paghiraun-daun pa hamok, nan san kuriyat na maiimod pagtangbara mo. An mga maestra, kun maihi, badi nauli sa balay. An mga eskwela nan mga maestro, napiliw hamok sa kasagingan. An iba, nauli man. An iba pa na bata, sa klase na hamok na-udo, nan pinagahoy san maestra an magurang, basi magbalunas.

Sa luyo san opis, yadto man an home economics building, kun diin intutukduan pagsursi nan paglimpya sa balay an mga babaye na bata sin parahimo-kalo, paradug’ot o paratahi na Bulusanon na babaye. Kaya kun iba na, an gahoy san subject, home ika-nanay.

Sa simple na buhay san Bulusanon, dako an impluwensiya san maestro-maestra. Dahil san kanira katungdan, hataas an pag-imod sa kanira san kadaghanan, hasta san iba na huruhubya mangiwa-kiwa, nan an hugak-hugakon magtukdo. Pareho ni Mrs. Gonzales, daghan sa kanira an hanggan mamatay, diri na nangaranan kundi sa kanira apelyido. Sira an una na idolo san mga kabataan. San si Julia mag-isip man mag-maestra pagdako niya, diri siya an una, nan diri man an urhi. Maski si Oya Binsing, bagaw man “kun mayaman kunta kita, badi maka-maestra man ini si Menay, o badi si Amit…” Diri niya inhuna na sa maabot na panahon, maski an namagpaka-eskwela, kun pag-maestro an kurso, na-ubò kun nasugad “Education ha’k…”

Sayo na semana san nasa grade four si Julia, punalya siya sin tolo ka-adlaw. Pagsulod niya na Huwebes, ginahoy siya ni Miss Domagtoy, an kaniya maestra.  “Aw, nano Julia, kay wara ka pag-eskwela batog san Lunes, nahapdos ka?”

“Wara man tabi, Mam…”, ipos-ipos na simbag ni Julia.

“Kun wara, nano an dahilan kay punalya ka, naimod na may test baga kita san Lunes? Inpagahoy ko sira Papay mo, wara man pagkakanhi…” Wara pagsisimbag si Julia.  “Nano nag’ud an dahilan?”

“Nn-nag…ku-an tabi…nagbalyo kami sin balay.”

“Nagbalyo? Nagtapon kamo? Diin?”

“Sa may Sapngan tabi, sa may piliw san salog.”

Dahil wara man pakibagat an magurang, naghapot-hapot an maestra, kaya naadman niya na nabutung na an binabal’yan nira Inoy Desto. An tinapunan nira, ingod man gihapon ni Mrs. Gonzales. Dianis man kunta kay hali sa Sapngan, harani hamok pa-Layo, kun diin sira man gihapon an tawohan ni Mrs. Gonzales.  Para kay hunarayo an kabataan pa-eskwelahan.  Kaya, labi kun na-uran, utuk na an palya nira pag-eskwela. “Mayad kunta mag-adal…” bagaw ni Miss Domagtoy sa kapwa maestra, manongod kun Julia.

Nag-uuyatan na naman si Julia nan si Awel.

“Balungis! Balungis!”, bagaw ni Julia.

“Lukag! Lukag!”, simbag man ni Awel.

“Tarä, nahatü, kay pinahali sa kanira balay, kay pan’o parahubog an ama”.

“Kay an ama mo, diri ma’o man? Nagpapahinungaw pa ngani sa imo…”

“Si’apo kun naghihinungaw, kay diri man ako nigra, ha baga, Gurang?”

“Hu, maski mag-apin pa kamo du’n na duwa, puro man ngani kamo ro por”.

“Tsk”, unentra na si Carlito, “naba’, madale ka?”

“Aw, wara mag-apin, Gurang”, punabutnga man si Ibáy, kaklase pa nira.

“Aw, hali do’n, Ibay Agutay, kay di’ ka man ka-entra”, bagaw ni Awel.

“Kay duwa man ngani kamo…”

“Ayaw na so’n, Gurang, kay kun sumumat pa ‘yon na duwa sa maestra…”, dinagnas na ni Awel si Gurang. Binayaan nira si Julia na naghihibi.

“Ayaw na sin ka-hibi kay, hu, dunulag na”, agoy ni Ibay.

Dara san luoy sa sadiri, nagburu-bakho pa si Julia, bag’o punuyo. Kun si Awel an pirmi niya kahiran, si Ibay man an kaniya amiga. Dati sira magkararani sa Lomboy hanggan bumalyo ngani sira sa Sapngan. Sira an pirmi magka-uyag sin bata’ay, sin lutu-lutu’ay sin mga giniris na dahon nan sin burak, sin pisos-pisosay na panit sin dulsi nan sin buruong na bika. Kun iba na nag-pipikot man sira habang nagpapahot sin kalo. Kun may napurot na baldosa, tinutultog nira nan pinagilang sa kuló. Nagbabagol man sira: an sayo na sinelas inu-uto, nan nakingking palibot didto sa kaatol na sinelas.

Kun wara eskwela, nagbabagat pa man sira, pero sa salog, kun nakararigos kaupod san ina nira paglaba. San haragbaba pa sira didto hamok sa una na lubi. Mamangno, didto naman sira nabuso sa ikaduwa na lubi. Wara pag-awat, abot na man sira sa tihararumi—sa yungod san kamagong. Ináyam hamok an kanira aram na langoy, pero nakapalutaw man sira, nan ini na kinaadman, dara nira kun nakarigos man sira sa Dancalan.

Sayo na beses, nag-uuyag sira sa piliw san salog, san may madakop si Ibay na uragay. Hinatag kaniya an sayo, nan pinang’os man an kaniya uragay. “Pang-dagdag ini sa dugo”, bagaw ni Ibay. Unirog man si Julia. Kinagat an kaniya uragay, nan sinupsop an dugo. Sayo uli na beses, may kabataan na lalaki na namagkarigos na nagpakurunswelo pagrarabakan udô. Unintra man si Ibay.  “Baba’adaw ka, Ibay, di’ ka na-ati so’n, pagkaburubabaye mo?” bagaw ni Julia.  Maski kun tig-sulputan, may sulpot man si Ibay, may bala na kun diri balukas, lagundi.

San grunadwar sira sa elementary, may retrato sira ni Ibay, kuwa ni Inoy Bosyo. Mayon sin grupo sira, kaupod si Awel na insusungayan si Julia, nan si Gurang na insusungayan si Ibay. Mayon sin sira hamok na duwa ni Ibay. Mayon sin kaurupud man an ina ni Ibay, nan si Oya Binsing.  An stage binubungan sin sim na may taklà, nan dinekorasyunan sin anahaw nan sin upak.  Mga di-puti sira, nan mga maputi’on man an pandok sin polbo.  An iba na babaye may lipstik man, pero puro waki-on san istep-in. An mga lalaki, kadaghanan may pumada, puro bag’o burugan. An iba namagluwas an panít. Puro sira may pingkit na burak na sinanigan sin isparago. An iba ngani may sab’it pa na everlasting na pareho san sa santa. Puro may bitbit na linukot na papel na may laso: an kanira utay diploma.

May swerte man an kanira pakagradwar, kay yadto na panahon, may kapigaduhan sa bilog na nasyon. An karibukan abot man sa bilog na bungto. Sa hururuding-huding, sa balita sa radyo, maski sa mga pahina san Liwayway nan iba-iba na komiks, yadto an mga demonstrasyon, an mga welga. Dara ada san tensyon, hunataas an presyo san mga barak’lon, bunarato man an bakal san mga produkto. Sa mga uma, may mga tawo na diri man Bulusanon an surumaton, na nagralabay-labay, naghuruhalyaw sa mga parabanti, paralukad, nan parahag’ot. Sugad sin diri man mga parauma an hitsura, kay an iba mga mayad-ayad nan iba an hiwag.  Pero namagdanon sira pagbutung nan pagbanti. Sa pag-itan san ubra, may insasarabi sira na iba na panahon, bag’o na palakaw, na ikatukal sa presente na sistema na nagpapati’os kuno san kadaghanan habang inpapayaman an di-diyoay. An pag-agi-agi naging regular na labay. May surugna pa nan karaon na urupod sira. An sumunod na naglabay-labay kanira, mga soldados na may giya na pulis o special police na Bulusanon. Diretsahan an kanira panur’maton, diri pareho san kanira insususog. Wara karinyo, kulang diplomasya. Sa butnga sini na sitwasyon, malinaw an gusto sabihon na kun habo madamay, humali. Kaya an kadaghanan na habo sin ribok, sugad kura Inoy Desto, nag-likay, nag-iban san kanira pag-bisita sa uma. An ralayaw-layaw, unabot sa mga ingkwentro na bayolente. May apektado na armado, mayon sin damay na sibilyan. Mayon sin kinuntra san dini, mayon sin kinuntra san didto.

San una, may naimod na diyo na interes si Amit sa mga istorya sadto na mga tawo. Pag-awat, in-uulit na niya an mga linya sa iristorya: sa karaon, sa pamurunay sa garingan, kun diin pa. Sayo kaadlaw, runani siya sa ina, kun Oya Binsing.

“Mamay, mapaaram tabi ako…”mamundo an pandok ni Amit.

“Kay nano? ‘Pakarin ka?”, may kulba an boses ni Oya Binsing.

“Mayon tabi ako sin kadtu’on, Mamay”, bagaw ni Amit. “Para kay ambut ha’k kun kan’o ako maka-uli…”

“Kay mapakarin ka baya…?”, naburungan na an ina.

“Aw, dini man ha’k ako, Mamay, pagtataga-bisitahon ko na’k kamo.”

“Aw, na bata ini kay…saday-saday ka pa ‘gud, wa’ ka pa nga’ pakahuman sa hayskul…”

“Diri ko na tabi yun kaipuhan, Mamay, kay mayon na ako sin pakasabot san ako kakadtuan…preparado na ako sa maabot…”

Naghihibi na si Oya Binsing.  “Adaw, diyusko, nano baya kay naka-isip ka sini? Aram na ini ni Papay mo?”

“Ompò. Inistorya ko na tabi kaniya…Nasabutan man niya.”

Wara na pakapugol si Oya Binsing san kinuwa na ni Amit an kaniya binudbud na yamit, tinakgus siya sin kadali, hinaprus sa ulo an mga kinamanghudan, sira Julia, Romeo nan Tirso, nan lunusad na. Intan’aw pa nira si Amit pakadto sa may saruyong, hanggan sa lunuyo na san kalpi, nan nawara na.  Sa masunod na taon, nagkapira man kabeses paglabay si Amit, mahod may in-aayo na pagkaon, badi sayo na litro na bugas, badi diyo na uga, o kun diri man luma na kamiseta ni Inoy Desto. Pag-upras, an hulat nira wara na man katuguni; nadagos na an paghali ni Amit, maski sira sigi pa an hulat.

Sa saday na bungto, wara sin sikreto. San maadman san mga awtoridad an manongod kun Amit, pinatawag si Inoy Desto sa kampo san mga soldados sa Dancalan. Pinakulugan nan hinadok siya. Dinara pa siya sa komandansya sa Sorsogon. Palusadon kuno si Amit kay kun diri… Para kay pan’o man niya sasabihan an di’ ngani niya aram kun hain? Nan kun siya na wara salä tinikab, nano pa daw an posible himo’on kun Amit? Pag-upras, pinauli man gihapon siya, may mga paig, may kulang na ngipon.

Sayo na hapon, nagkariribok an mga tawo.

“Helikopter! May ma-landing na helikopter!” bagaw san kabataan.

Daralagan sira pa-eskwelahan; an mga babaye mayon sin may kilik o may inhihimo na kalo. May diyo na kalalakin-an na nag-usyoso sa harayo. An mga bata, diretso sa helikopter sa butnga san ball ground, nagharapihap, naghirinayod. May unabot kuno na soldados na hataas ada an ranggo, inmiting an mga tawo. Sayo na panon an mga soldados na namag-gwardya hasta sa Pungko. Ma’o yadto an una na helikopter na hunugdon sa Bulusan, na sinundan san kumadto man an sayo na grupo sin mga Amerikano na diri man malinaw an tuyo.

Diri man yadto masyado nasabutan ni Julia; an praraktis san pag-kober sa eskwelahan, an pagbutang sin daragkuon na ngaran sa bubong san eskwelahan, an tunog san baradilan sa bulod, an labay san mga sakyada, iristorya san engkwentro, iristorya san pinugutan na impormer kuno, san naparahan na sa luyo man kuno, san minatay na linukutan hamok sin banig…Pero aram niya na makahahadok, makakukulba. Kaya maski diri insasabi, diri na sira namagluwas kun gab’i. Nalangkag kunta siya san turubig-tubigay, san iriwik-iwikay, labi kun bulanon.

San una ngani, kun mayad an kaburut’on ni Inoy Mayö na kararani nira, sayo hamok na kaha na Rosalina, halabaon na na istorya. Tiripon sira so’n sa pantaw ni Oya Osa, ungod an pamati kun Inoy Mayö. Manglain-lain an istorya: halimbawa, yadto kuno na dako-dako na tamsi na sadto hamok ka-imod. An lugar na hinapunan, ginahoy na Tagdon; an nabari na hinapunan, naging Macabari; an linayugan, naging Layog. San mapatay na, an binulusan san dugo, naging Bulusan. Awaton ada mapupo an dugo, linubong na an tamsi, sigi pa an durugo, na naging Danaw, nan an luwasan, ma’o man an Dolipay. Ingkantado kuno ada yadto, kay mala yo’on kuno na Danaw, an irarom so’on, abot sa Parola.  Ambot hamok kun akay wara man do’on sin mga turós ma’o sin latö.

Yo’on man kuno na Patron Santiago, tunay na milagroso. San tunuga kuno an bulkan, kusugon nan katutnga pa nangyari. Inbati kuno san mga tawo an takatak san siki sin kabayo yadto na gab’i.  Pagka-aga, grabi an abo sa may Irosin, nan sa harani san Danaw, pero sa bungto, wara. Nagturaw sira manongod sadto na kabayo na nabati. Mamangno, may nakareparo sa bado san Patron, puro amorseko. An sarabi, inulang kuno san espada san Patron an tuga san bulkan. Mayon man kuno sin insidente sin mangawat kunta sa simbahan. Pagtangbara kuno sa simbahan, may naimod na lalaki na barabason, may gapot na espada, sugad sin naghuhulat kanira. Bunu-ag kuno an mga makawat, namagkurarat.  Ma’o kaarami san mga tawo an pangyayari. Mayon pa sin istorya san masunog an Madlawon. Siguraduhon kunta kuno na ubos an kabal’yan, badi hanggan pa sa Poctol. Pero an kalayo lunihis pag-abot sa may balay san Patron. An karosa niya, na kun prusisyon mga napolo-katawo an nagpapas’an, kinaya sin tolo pagluwasan, malaksi’on pa. Mayon man sin istorya manongod sadto na prinsipe na binusong san ingkantada, pinakupot an itlog sa kaniya agtang. Istorya ini ni Inoy Mayö kun medyo napakunswelo.

Kun nahugak-hugak, kun nakulog an riyuma, inu-otro hamok niya an istorya, pero ungod pa gihapon an pamarati, basta may suhol na Rosalina.

Tyempo-Hapon kuno yadto nangyari, an pagkadampig sin sayo na barko de gera. Bagaw san istorya, naimod kuno san mga tripulante an suna, na panabot nira an ilaw sa parola, kaya sinundan nira. Yadto ngay’an, binagong uga’ng sa may piliw san Miliga-biga. Sunang-at an bapor, wara na pakahali. Bagaw san iba, ingkanto. An iba man, bagaw santilmo. Awat na kahuman an gera, bag’o nakuwa ni Inoy Melo an tuda na lansang na taklaon, hali didto sa barko.

Yadto na bapor na puniliw man sa Tawog, resulta sin bagyo. Sa kusog ada san balod, binadol an barko sa binagong, kaya naluho an lunob. Mayad ngani kay piliw na, kaya namagpakalangoy an mga tripulante. Pagka-aga, may hunali basi magkuwa sin gamit panghingayad. An iba na maraot pa an pamati, nabilin kay bantay man.  Sa kaurusyuso, may nagka-aramak, sayo na si Menay nan sin sayo na tripulante. Pinamalay’an man sira Inoy Desto san lalaki, kaupod sin duwa pa.  Inpa-aram si Menay, na iupod kuno niya pa-Bataan.  “Huwag po kayong mag-alala, aalagaan ko po siya…”  Wara man sabihan kun namuot nag’ud siya, o kun soltero pa na ungod.

Wara na man pagpugol si Oya Binsing.  Kunsabagay, maski ada sayo pa na bagyo, di’ na makapapulkas kun Menay. Wara hamok karasal, maski may irinom. Unistar pa man sira didto habang inpreparar an pagguyod san raot na barko sin sayo pa.  Kadak-anon si Menay san paghali.

“Atog bagaw ko kunta dini na ngun’a magpabuhay…” bagaw ni Oya Binsing, intatan’aw an dyip ni Johnny Ilongan, sakay sira Menay mag-asawa. Sa solod sin sangtaon, nakapira man an surat ni Menay, iba-iba an istorya, kaupod na an pagkabuhayi. Lalaki an una na maku-apo ni Inoy Desto. Nadagkahon man kunta sira mag-usyuso, para kay wara man iparasahi. Diri ngani aram kun hain yo’on na Bataan. “Badi harani sa La Dicha” bagaw man sin sayo na hubog.

Sugad sin bunigla hamok, si Julia na an tigurangi sa kanira magkamaranghod na natuda. Nasa terser anyo na siya sa BI.   Duru-daraga na an kiwa. Mas awat na an kaniya panudlay, utuk na an pamulbo, nagsusu’un na sin kamiseta. Diri na naruyag sin bata’ay nan sin surusugna’ay. An ruyag niya niyan mga artista, dara san komiks na kanira nakahiligan magkakralase nan magparamilya. An arkilahan nira si Paring na pirmi may kutay na komiks sa kaniya tindahan. Hilig nira an Liwayway, na inbabakal ni Paring doon sa Central, sa may kahampang nira Borja. Gustuhon man nira an Hiwaga, Sweetheart, Tagalog Klasiks, nan san Wakasan, na diri man ngani puro human an istorya. Mayon sira sin insusurubaybayan na mga istorya na manungod sadto na pobre na puna-Manila, nan naasawa sin mayaman; o kaya san lalaki na maisugon na diri naigo sin bala maski pina-aratak-atakan sin badil. Pero an ruyag nag’ud ni Julia an manungod sa mga bagaw lab-tim, sugad kun Ricky Belmonte nan si Rosemarie, nan sa diri maawat, sira Guy & Pip. An una niya na pagsini sa Gubat, sa Oga, an paluwas Rikitik Loves Rositik. Inamutan niya yadto sin ka-agsa sin kalo, sira ni Ibay nan sin duwa pa na amiga. Nakisuksukan pa ngani sira sa Setran. An una man niya na naimod kura Menelio, an Malaala Mo Kaya, bida si Tirso nan si Nora.

May mga namagtanda na kun Julia, sayo na an pirmi niya kahiran, si Awel.

Marso 16, 2004